maandag 30 december 2013

In de geest van Mandela.

Waar was jij toen? In dit geval: wat dacht jij toen Mandela overleed? Wat kwam er in je op? Het viel me niet mee om überhaupt op gedachten te komen. Vooralsnog reageerde ik allereerst op wat we te zien kregen. Massa's hotemetoten die vanuit de hele wereld naar hem toe reisden om hem een soort van laatste eer te bewijzen. Bijna, zoals de volkeren naar de berg Sion optrokken of de wijzen uit het Oosten naar de stal in Bethlehem. Natuurlijk, hij was een groot man en verdiende de aandacht van de hele wereld. Verdienden allen die hem bezochten het ook om hem te bezoeken?

Wat doet het me?
In een reactie op een discussie in een LinkedIn-themagroepje schreef ik: 'Veel gedachten kun je aan deze grote man wijden en zijn ook tot uitdrukking gebracht. Mijn probleem: wie hem niet bevrijdden en daar zelfs geen moeite ooit voor deden roepen nu om het hardst dat hij een held van de mensheid is. Beeld dat bleef hangen: De grote Obama (hier vooral als president van de VS gezien)  schudde de kleine Raul Castro de hand. Zal de grote VS nu eindelijk ophouden met de economische boycot van deze kleintjes die een veel grotere bijdrage leverden aan de bestrijding van Apartheid dan deze grote superstaat? Daar ergens begint leven in de geest van Mandela, lijkt me.'

Aan Sabine, een goede vriendin uit het Duitse Zuiden, schreef ik: 'Ik was onder de indruk. Alleen kwam tegelijkertijd ook de vraag: hoe kunnen allen die hem vroeger voor terrorist uitmaakten menen dat een held van de mensheid is heengegaan? Oké, misschien moeten we dan maar zeggen dat er nog veel goeds zal gaan gebeuren in de naaste toekomst, wanneer zulke mensen werkelijk menen wat ze zeggen: in de geest van Mandela te zullen en moeten handelen'.

Er begon pas wat in me te borrelen, toen ik op de zondag van zijn gedenken, 15 december jl., al zappend op AT5 uitkwam, midden in de speech van Conny Braam, lange tijd voorzitster van de Anti-Apartheidsbeweging Nederland (AABN). Ze hield hem in de Melkweg. Of ze ook in Schouwburg was en daar wat gezegd heeft waar op dezelfde middag de hotemetoten bijeen waren, weet ik niet. Ze sprak recht bij mij naar binnen, toen ze zei: 'Hier zijn tenminste de mensen van de straat bij elkaar. Zij die de strijd voerden.' Braam hield een bewogen toespraak waarbij ze tevreden gromde, als er bijval te bespeuren was. Bijval bij opmerkingen in de sfeer van wat ze beleefde aan de handdruk van Obama aan Castro: 'dat kleine landje Cuba was er tenminste vanaf het begin bij in tegenstelling tot de grote VS'. Ze had geen behoefte aan aanwezigheid in Zuid Afrika bij de begrafenis van de man. Wel haalde ze op hoe ze hem leerde kennen en hoe ze überhaupt met ANC-mensen bezig was en hen 'camoufleerde' met behulp van Nederlandse theatermensen en grimeurs tijdens de Operatie Vula. Ook maakte ze duidelijk hoe Hannie Schaft voor haar een inspirerende rol speelde. Ze hoopte maar dat Nelson Mandela voor velen op de wereld een vergelijkbare rol zal kunnen spelen. Zij had een foto van Hannie in haar huis hangen en ze merkte dat verschillende ANC-ers graag een copietje van die foto meenamen voor onderweg. Zo sijpelde de indrukwekkendheid van deze man via de kieren van hoe kleine mensen hiermee bezig zijn of waren in mij binnen.

Aan de oppervlakte
Wat via de kieren binnen kwam werd de afgelopen twee weken dan toch nog heel veel. Ik begon van allerlei al lezend op te halen of voor een deel ook nieuw te zien. Verschillende aspecten van het vele waar Mandela voor stond kwamen aan de oppervlakte die de moeite van het bedenken waard zijn. Aspecten die nu juist níet door de hotemetoten van deze wereld naar voren zullen worden gebracht of hooguit af en toe in een bijzin misschien. Ik noem ze hier even en hoop er vervolgens een paar opmerkingen bij te kunnen maken zonder dat het een voldragen onderzoek behelst of behelsen kan in een blog.
De Operatie Vula oftewel een verrassend bijdrage vanuit Nederland aan de strijd van het ANC. Men wilde de in ballingschap verkerende leiding weer onder de mensen in Zuid-Afrika zelf brengen en in contact met hen de hopelijk laatste fase van de strijd ingaan. Dan is er de ook door Pik Botha erkende beslissende invloed van de Cubaanse aanwezigheid in Angola. Tenslotte - en dan hebben we het al over na de vrijlating van Mandela en de overwinning van de strijd van het ANC - de gecompliceerde situatie van de tijd van de onderhandelingen. Rabiate resten van het Apartheidsbewind die nog even een felle terreur uitoefenden om de bevolking zich met iets anders bezig te laten houden dan met pogingen om toch zoveel mogelijk uit de onderhandelingen met Mandela en Mbeki te kunnen halen. De tragiek van het behalen van een overwinning op politiek vlak: one man one vote-democratie. Maar tegelijk het doorgedrukt krijgen van een neoliberale en asociale economische ontwikkeling, alsof het daarbij slechts om een technische aangelegenheid zou gaan. In dit licht ook nog de leerschool die Mandela bij een bezoek aan het World Economic Forum in Davos (1992) onderging van nota bene de Nederlandse PvdA-minister van financiën, toentertijd Wim Kok (!), dat er economisch toch echt geen alternatief was voor een politiek van bezuinigingen in de sociale sector (oftewel in het geval van ZA het niet kunnen doorvoeren van het beoogde sociale programma) en privatisering (oftewel geen beoogde nationalisering van mijnen en banken).

Operatie Vula
Connie Braam heeft in 1992 van zich afgeschreven wat deze Operatie Vula (ook de titel van haar boek hierover; zou juist nu weer eens herdrukt moeten worden) met haar deed en met verschillende andere Nederlandse mensen en een enkel Belgisch stel. Ik heb het ooit gelezen, maar nu herlezen en gemerkt dat ik ofwel verschillende zaken vergeten was of toentertijd niet tot me heb laten doordringen. Het betrof hier een niet onbelangrijke actie. Dat realiseerde ik me toen niet goed. De ANC-leiding verkeerde in ballingschap in de buurlanden van Zuid-Afrika of in Engeland danwel zat op Robbeneiland gevangen. Hier is alleen al veel over te zeggen wat ik hier niet doe. Maar Braam is benaderd om mensen te zoeken die zouden kunnen zorgen voor de volgende zaken: dubbele of drie-dubbele vermommingen voor ANC-leiders, mensen die in Zuid-Afrika safe-houses zouden kunnen oprichten waar ze zich indien nodig zouden kunnen schuil houden, het ontwikkelen van een communicatiesysteem dat eenvoudiger was en directer zou kunnen werken zonder inbraken van de Zuid-Afrikaanse veiligheidsdienst met daaraan gekoppeld het opzetten van koeriersdiensten via stewardessen om discettes te kunnen overbrengen. Het huis van Connie Braam moet in deze periode, de tachtiger jaren tot in de periode na de vrijlating van Mandela, in feite een ANC-centrum geweest zijn. Veelbewogen zijn de verhalen in dit boek  over wat diverse betrokkenen zo al te verduren kregen in deze actie. Zichtbaar wordt ook - en dat was ik onder anderen vergeten - dat de vrijlating van Mandela en het op gang komen van onderhandelingen niet betekende dat de Apartheidsterreur ophield. Die werd juist heftiger en de voortgaande actie dus nog meer levensgevaarlijk. Ik bedacht ineens dat ik in het Groninger Dagblad ooit een column schreef over de moord op Chris Hani in april 1994. Hij was een populaire communistische ANC-leider van de gewapende tak. Ik schreef toen: 'Iemand die belangrijk was in de ogen en harten van miljoenen Zuid-Afrikanen, vooral van jongeren uit Soweto, wordt eenvoudigweg neergeknald.' Ik vroeg me toen af: 'Hoe zullen velen vandaag Pasen vieren? Wat voor preken zullen er gehouden worden en welke gebeden zullen er klinken?'

De Cubaanse inbreng in Angola
In de zeventiger jaren zijn de Cubanen het Angola van de MPLA te hulp geschoten met grote hoeveelheden troepen, artsen en leraren. In totaal zijn er van 1975 tot 1991 zo'n 400.000 geweest met 2.600 doden. Zij schoten de MPLA, de zittende officiele regering van Angola, te hulp tegen ondermijnende zogenaamde bevrijdingsbewegingen als de UNITA die door de CIA en de Zuidafrikaanse geheime dienst in het leven was geroepen. In 1988 was er een regelrechte inval van Zuid-Afrikaanse troepen in Angola die tot staan werd gebracht bij Cuito Cuanavale. Verschillenden hebben daarna gezegd dat dit mede het begin van de afbraak van het Apartheidsregime bewerkstelligd heeft. Zelfs oud-minister Pik Botha uitte zich in die richting. Hij zei in een interview in 2001: 'U moet goed begrijpen dat er 55.000 Cubaanse soldaten aan onze grens stonden'. Dat wil zeggen dat hij Namibia als Zuid-Afrika beschouwde, want dat lag er wel tussen. Overigens, als je bedenkt dat juist in die tijd dat de Sowjet-Unie in elkaar n het zakken was  en Cuba zijn revolutie helemaal alleen moest zien overeind te houden, dan was dit een ook voor Cuba zeer ingrijpende daad. Mandela schreef vanuit de gevangenis toen: 'Deze slag is het keerpunt voor de bevrijding van ons continent - en van mijn volk - van het juk van de Apartheid', zo lees ik in Granma van 11 december 2013.  Ook schijnt Mandela gezegd te hebben, in 1995: 'We moeten nooit dit voorbeeld van onzelfzuchtig internationalisme dat zonder parallel is vergeten'. Met gedachten hieraan is Raul Castro in Zuid Afrika geweest onlangs.

Over de uiteindelijke uitkomst en de eigenlijk tragische ontwikkeling na de deals die gesloten zijn en die voor de meeste zwarten nog weinig hebben bewerkstelligd lukt het me nu niet meer te schrijven. Ik verwijs daarvoor naar Naomi Klein, The shock doctrine waar ze schijft over hoe het Neoliberalisme in het nieuwe Zuid Afrika met behulp van de shock door de laatste felle terreur van het Apartheidsregime evenals andere factoren binnen het ANC zelf voet vatte en natuurlijk de situatie niet voor de gewone mensen verbetert. Ook wijs ik op de prima artikelen in de Groene van 12 december jl.

Een goed jaar en wérkelijk in de geest van de Mandela toegewenst,
Han Dijk