woensdag 29 juni 2016

Groot-Brittanië breekt.

Het is een half jaar geleden dat ik voor het laatst een blog schreef. Het wordt tijd. Dat in ieder geval. Er waren persoonlijke en werkredenen. Die zorgden er minstens voor dat ik geen tijd en vooral ook rust vond om tot schrijven te komen. Het is dan daarnaast ook zo dat er soms een tijd lang geen thema is dat me dusdanig boeit dat ik het niet kan laten er over te schrijven. Maar plotseling kan er zo'n thema opduiken: 'Groot-Brittannië breekt'. Dát maak ik van het ook in Nederland in veler monden voorkomende gespreksonderwerp van 'Brexit'. Vorige week donderdag 23 juni het roemruchte referendum. Maar ook nog er direct achteraan: Engeland wordt zondagavond jl. uit het EK voetbal geknikkerd door nota bene de 'zonen' (-sons) van IJsland.

In gesprek met Engelsen
Je zult maar in Engeland wonen momenteel en zondagavond in de pub geweest zijn. Of als vakantieganger met interesse de gesprekken allemaal aangehoord hebben.Wat voor verwarring zal er te beluisteren geweest zijn of ook verdriet en teleurstelling of juist gedeeltelijk nog aanwezige roes dat jouw standpunt het donderdag won. Uit het EK gegooid worden door nota bene voetbaldwerg IJsland moet dan echter weer pijn gedaan hebben. Hoewel 'voetbaldwerg'? Voetbalanalist zoon Joeri Mulder verwoordde het misschien wel heel juist: voetbaldwergen zijn misschien niet allemaal meer dwergen. Ook zouden er minder landen aan het EK deelnemen, wat sommigen wensen, wil dat nog niet zeggen dat niet gebeurd zou zijn, wat nu gebeurde. Zeker in het geval van IJsland moet gezegd worden dat vele spelers uiteindelijk groot geworden zijn in de competities in grote voetballanden als juist Engeland, Duitsland, Italië, Spanje, Frankrijk en Nederland - ja ook groot voetballand Nederland. Net als overigens Italiaanse spits Graziano Pelle of de Bosnische Zweed Zlatan Ibrahimowitz aan journalisten vertelden hoeveel ze opgestoken hebben in ons land.

Terug naar een af dat niet bestaat
Daar valt meer over te zeggen, maar niet nu. Ik wil het hebben over het breken van Groot-Brittannië of het Verenigde Koninkrijk. 52 % van de mensen willen terug naar een af dat niet meer bestaat. Ze hebben de illusie dat dat wel gaat gebeuren, wanneer ze het zelf allemaal weer zullen kunnen beslissen. Velen van deze stemmers denken dat ze dan weer zullen worden als in de koloniale tijd van het British Empire. Een tijd waarin Groot-Brittannië groot werd en groot was, een wereldwijde mogendheid. Vooral kunnen ze nu zelf bepalen, zo is de illusie, dat het dan afgelopen zal zijn met buitenlandse inbreng in de Britse cultuur en economie door de massa's vluchtelingen die binnenstromen. Op het economische vlak bestaat ook de tweede grote illusie dat gewone mensen zelf zullen kunnen bepalen of het eindelijk afgelopen zal zijn met de tijd van de grote bezuinigingen die ook hén raken. Evenals overal elders in Europa zal dat met gewone mensen gebeuren en blijven gebeuren, als dáár geen voldoende verzet tegen komt. Ook in het Britse parlement zal de democratie gekneveld blijven worden door diegenen die menen dat er geen alternatief is dan bezuinigen op zwakke groepen en sectoren. Voormoeder Mrs. Thatcher zei al in de tachtiger jaren 'There is no alternative' (TINA). De geest van dat mens is uit de hoofden van velen nog altijd niet weg.

Breukvlakken
Groot-Brittannië is bezig te breken. Dat heeft veel met de andere 48% van de stemmen te maken. Heel uiteenlopende zaken maken dit duidelijk. Veel daarover is natuurlijk ook al in het nieuws geweest, maar iets van een overzicht is misschien aardig. Allereerst zijn er de Schotten. Deze zijn al bezig te bedenken hoe ze nu na een eerder referendum over hún onafhankelijkheid die lijn verder kunnen doorzetten nu. Een grote meerderheid wilde niet uit de EU. De links georiënteerde SNP kennende zullen ze Europa vast menselijker en minder bankgericht willen, maar dus wél binnen dat kader. In Noord-Ierland zien we andere breuk-oriëntaties. De pro-Ierse partij Sinn Fein stelt voor dan nu maar zich bij Ierland aan te sluiten en zo binnen de EU te blijven. Mij is op dit moment niet duidelijk hoe zij een ja tegen de EU daar beargumenteren. Dan is er Labour in Engeland. Interne conflicten nu over dat hun leider Corbyn onvoldoende leiding zou hebben gegeven en daardoor onvoldoende het ja tegen EU-front stem gegeven zou hebben. Er is al een groeiende groep mensen die het referendum als ongeldig zien, omdat te weinig zakelijke informatie een rol gespeeld heeft. In Engeland is er de spanning tussen het Noorden en Londen waar de meeste EU-georiënteerden wonen. En last but not least het conflict binnen de Conservatives tussen Cameron en Johnson over wie nu de leiding heeft. Cameron als gematigd proEu-man en Johnson als ferme tegenstander die de meest absolute anti-EUclub van de UKIP eronder moet zien te houden. Wat een chaos. Welke kant moet dat op? Het meest positieve vind ik wel dat de Britten er goed aan doen om in ieder geval iets van hun eigenheid, hun humor ook te willen bewaren. Want die is er ontegenzeggelijk en dat maakt ze ook tot zulke leuke mensen om te ontmoeten, als je er bent. En dat kun je blijven doen, hoe dan ook.

Desertie van de generaals
Boris Johnson, prominente breker uit het Conservatives-kamp, was direct het eerste weekend nam het Referendum al niet meer te vinden. Niet lang daarna bleek ook UKIP-leider en top-breker zich terug te trekken als leider. Wat een lafheid!




Nationale soevereiniteit en democratie
Maar waar gaat het eigenlijk over in deze Britse beweging voor uittreding uit de EU? Deze vraag valt op uiteenlopende manieren te beantwoorden. Één manier is om hem te beschouwen als een beweging van mensen (ik houd niet van het woord 'burgers', dat in dit verband vaak gebruikt wordt) die het zat zijn om als maar niet gehoord te worden. Op een heel aantal terreinen niet. Zij willen de volle nationale souvereiniteit terug. Of ook: ze willen de democratie terug.
Probleem is hier op dit moment en op deze manier dit terug willen dat er veel illusionairs in zit, omdat geen goede, sociale en anti-neoliberale analyse wordt gemaakt. Bovendien is het een manier van terugwinnen van de zeggenschap die extreem rechts vooral goed doet. Je kon gisteren gelijk ons rechtsextreme wonderkind Wilders een zelfde type eisen horen stellen, uitlopend op een Nexit. Het gaat dan namelijk over democratie of zo iets in termen van 'eigen volk eerst' en daarbij ook nog: weg met de anderen, de moslims voorop. Dat dan veelal met een heleboel onderbuik-kletskoek en dito leuterpraat eromheen dat de zin van zo'n actie moet duidelijk maken. Alsof de komst van vluchtelingen, moslims en Polen om maar wat op een rij te zetten de oorzaak is van problemen waar kwetsbare groepen in de (eigen) bevolking in de eerste plaats last van hebben.

'Er is geen alternatief'?
We hebben echter hier te maken met een verlies aan democratie in de zin van dat grote groepen mensen als maar de dupe zijn in het moeten ophoesten van weer een bezuiniging, omdat het de banken en de grote concerns zogenaamd niet goed genoeg gaat. Steeds weer laten mensen en groepen mensen horen dat dat steeds minder of in steeds meer gevallen helemaal niet meer gaat. Dit terwijl de degenen die de macht hebben als maar roepen dat dit soort hervormingen, neoliberale hervormingen, nu eenmaal nodig zijn om als samenleving overeind te blijven. 'Er is geen alternatief' blijven we maar te horen krijgen. Vorig jaar kwam sterk naar voren dat de Grieken met zo'n benadering te maken hebben. Van deze situatie blijven we getuigenis ontvangen van de kant van Yanis Varoufakis. Hij was enkele maanden minister van economische zaken in de regering die gevormd was door de linkse tegenbeweging Syriza. Hij was echter te links voor typen als Schäuble en Dijsselbloem. Met hem was geen politiek van neoliberale hervormingen te bakken. Op geen enkele manier. Hij is echter niet stil gaan zitten in een klein hoekje met de armen over elkaar. Hij is begonnen met een Europese beweging van vergelijkbare stromen in diverse landen, maar ook breder dan hen: DIEM 25. Hij gaat ervan uit: 'De EU zal worden gedemocratiseerd of ze zal uiteenvallen'. In april was hij ook in Nederland om bekendheid te geven daaraan. Een andere keer meer hierover hoe dat zich ontwikkelt, ook hier, en met wat voor gedachten precies.

Democratie tegen kapitalisme
Tenslotte nog twee geluiden die kunnen helpen om alvast in je denken verder te komen en iets van een perspectief te zien wat er binnen EU-verhoudingen in principe wel kan en wat ten goede komt aan de mensen en niet aan de machthebbers. Verder te komen in je denken, zodat je klaar staat om in verzet te komen, als zich een duidelijke beweging in je lokale omgeving voordoet.
Ellen Meiksins Wood, bij leven hoogleraar politieke wetenschappen in Toronto - ze is onlangs overleden - gaf mij in de moeilijke tijd van vlak na de val van de Sowjet-Unie en de Muur een belangrijk nieuw gezichtspunt. We moeten niet vergeten dat democratie vanuit haar oorsprong in het oude Griekenland niets anders betekent dan 'volksheerschappij'. Zo wordt in toenemende mate minder door de heersenden naar dit begrip gekeken. Het is teruggebracht tot een vorm van machtsuitoefening waarin de bevolking nog slechts in afgeleide zin, via vertegenwoordigers enige inbreng heeft door eens per vier jaar aan verkiezingen deel te nemen.  Zou je democratie eveneens in diverse essentiële andere sectoren toepassen, zoals in economie, onderwijs, gezondheidszorg, in buurten dan zou pas sprake zijn van een begin van democratie. Ze zegt verder dat het kapitalisme vandaag het tegendeel doet: alles moet in private handen terecht komen. De marktwerking wordt als essentiëler gezien dan zeggenschap van de bevolking, dan democratie. Zo komt Meiksins Wood in het kort gesteld tot de stelling die een boek van haar als titel heeft: 'Democracy against capitalism'.

Werken aan steeds verder gaande democratisering betekent dan ook afbraak van het kapitalisme. Kapitalisme bevordert dus geen democratie, maar breekt die af, wat als maar ook gezegd wordt van (ook) onze betrokkenheid in het Westen bij oorlogen conflictgebieden. Daar wordt helemaal geen democratie gebracht, daar worden (olie)belangen en invloedssferen van hogerhand veiliggesteld. Ook worden oorlogen gevoerd om de wapenproductie nodig te laten blijven. Van hieruit komen vluchtelingenstromen op gang die door sommigen dan weer de zee in gestuurd worden,
Emile Roemer van de SP stelde in zijn rede bij de aanvaarding van het lijsttrekkerschap voor de komende verkiezingen in feite het zelfde. Ja, de soevereiniteit moet terug bij het volk, maar dat kan door de EU volledig anders in te richten. In ieder geval de SP wil zich daarvoor in zetten. Beter zoiets dan Nexit-achtige benaderingen.
Mijn ervaring is inmiddels wel dat mensen niet veel aan alternatief meer in hun hoofd hebben. Zo blijkt in gesprekken. Je komt er bijna niet doorheen met een andere kijk op de dingen. Ménsen moeten worden open-gebroken. Net als toen ineens openingen sprongen in het Koude Oorlogswaas.

Han Dijk.