We konden niet bevroeden dat onze oproep van de zomer voor een sociale, werkelijk linkse politiek tegen het Neoliberalisme zoveel zou losmaken. Onder links-christelijke vrienden en in de volle breedte van de christelijke pers. Per ongeluk een schot in de roos. Op 28 juni, deze zomer, kwam een mailtje binnen van goede vriend Harry met de vraag of wij al wisten wat te stemmen op 12 september en of we die vraag niet zouden delen met anderen. Sterker nog: of we niet in de openbaarheid zouden treden met iets wat enkele gespreksrondes later de naam 'Manifest voor sociale in plaats van liberale politiek' zou krijgen (te vinden onder www.deontmoeting-pka.nl) Of we geen ondersteuning zouden moeten geven aan de SP als meest duidelijk anti-neoliberale partij. 'Wij'...dat werden uiteindelijk Chris Bakker, Dick Boer, Harry Pals en ik.
Onverwachts omvangrijk debat
Niet dat er naar verhouding nu zo heel veel waren die met ons eens waren dat we in alles zeker de SP niet zouden mogen vergeten. Van de ca. 120 aangeschrevenen waren er uiteindelijk 22 die ondertekenden. Wel waren velen met de vraag bezig, zo leek het wel, wat ze nu moesten stemmen. Of ook bleken velen er behoefte aan te hebben om deel te nemen aan de discussie die onze zending teweeg bracht. Ook al kregen we van enkelen de eigenlijk wel terechte kritiek vanwege privacy op het open karakter van de zending. Het bleek echter niet meer terug te draaien. Mensen waren al begonnen 'to reply to all'. Dat bleek de andere kant te zijn: door deze open zending werden vele mensen juist gestimuleerd om het hunne bij te dragen aan de discussie. Zeker zo'n 54 mensen. Dat is bijna de helft van de aangeschrevenen. Er kon hierdoor dus iets interactiefs op gang komen. Je kreeg het gevoel dat het zelfs een troostend karakter had. Mensen die in hun eentje maar zaten te worstelen. Velen zitten zonder een dagelijks verband met anderen waarin het over dit soort zaken kan gaan. Men kreeg plotseling zo'n verband in de schoot geworpen. Aangeschrevenen vanuit mijn persoonlijke netwerk kregeneen gesloten zending , zonder de andere emailadressen dus. Zij merkten niets van de interactie als gevolg van de andere open zending.
We konden dus eind juni in de verste verte niet bevroeden dat er zoveel mensen zouden bijdragen aan de discussie. Opmerkelijk was naast de veelheid aan reacties de behoorlijke verscheidenheid. Velen namen de moeite om hun eigen worstelingen te delen. Soms heel uitvoerig. Anderen sloten zich in een, twee zinnen aan bij een eerdere discussiant. Eveneens waren er die in een latere fase terug kwamen op hun stellingname. Ofwel om die aan te scherpen of juist om die te nuanceren. Niemand begon te schelden. Toch werden er best scherpe en duidelijke woorden geuit veelal. Er was een soort gevoel waar te nemen van 'we hebben iets met elkaar en willen dit, hoe verscheiden ook, met elkaar delen'. Heel bijzonder en enthousiasmerend. Een unieke bloemlezing van worstelingen van mensen die vroeger misschien veelal duidelijker ter linkerzijde staand wisten wat ze zouden gaan stemmen. Het boeiende van het geheel was bovendien dat wij, als initiatiefnemers, zelf ons buiten de discussie hielden. Geen beïnvloeding dus van ons tijdens het proces van interactiviteit. Onze bijdrage was hoogstens al het Manifest als zodanig. Daarmee maakten wij gesprek mogelijk. Of beter gezegd het liep vanzelf. Het blééf lopen. Verder hadden wij onze handen vol aan de actie erom heen. Wij voerden wel met elkaar de discussie met elkaar naar aanleiding van wat er binnen kwam.
Op 20 augustus deze zomer stelden we tijdens een bijeenkomst op een lommerrijk terrasje in Den Bosch vast dat we het gedeeltelijk moesten herschrijven. Misschien zouden er daardoor nog enkelen alsnog willen aansluiten. Maar we herschreven hem vooral, omdat we ons zelf in sommige reacties ook beter konden vinden dan in de eerste rondgestuurde versie. Sommige reacties of delen daarvan sloten meer aan bij wat we eigenlijk zelf voor ogen hadden. Vooral de reactie van Erica Meijers valt hier te noemen die door velen ook expliciet werd vermeld als oriëntatiepunt voor hen. Het ging ons vanaf het begin niet om een stemadvies voor de SP. Eerder om er aan mee te helpen om Linkse Samenwerking te bewerkstelligen. Dat echter niet alleen in verband met de verkiezingen en ook niet als een mooi toverwoord, maar als Actiecoalitie tegen het Neoberalisme. Daarom wel degelijk mét de SP.
Linkse samenwerking zonder SP?
Duidelijkste punt bij een 'nee' richting ondertekening was wel de plek die wij gaven aan de SP. Tegen het Neoliberalisme, voor sociale politiek, voor linkse samenwerking...ja, dat beaamden de meesten wel. Maar al te nauw en al te expliciet samenwerken met de SP? Nou nee, dat toch maar liever niet. Een waterscheiding dus kennelijk tussen SP en de rest van links. Deze aarzelende of soms regelrecht afwijzende gedachten over deze partij hadden vooral te maken met wat dan genoemd werd hun 'Europese opstelling'.
Een enkeling noemde hier ook de ervaringen met de SP uit het verleden als zodanig of hun opstelling ten opzichte van het 'gastarbeidersvraagstuk'.
Hoe stonden en staan wij dan ten opzichte van deze partij? Uiteenlopend om te beginnen. Iemand is pas geleden lid geworden. Een ander van ons was al langere tijd passief lid. Hij stelt vraagtekens bij het analytische vermogen van de SP en of ze daar wel genoeg mee werkt. Of regeringsdeelname van de SP (aanvankelijk vanwege Roemer's positie in de peilingen immers nog een actueel punt!) niet teveel zou leiden tot verwatering en daardoor tot grote desillusies bij mensen die hoop zouden krijgen dat er werkelijk eindelijk een andere kant op gekeken en gehandeld zou worden. Ook of Roemer nu wel de sterkste verwoorder van een andere politiek is en toch misschien het parlementaire werk voorop zou stellen (premier worden wellicht).
Voor mij persoonlijk speelt dat ik al jaren slechts half in GroenLinks kon staan. 'Links' in GroenLinks en actiegerichtheid ontbraken me teveel. Al vaak stemde ik SP, zeker landelijk. Voor mij was echter het laatste optreden van Femke Halsema bij Pauw en Witteman de druppel. De indruk die ze wekte een sociaal-liberale richting uit te kijken. De aanwezige medekamerleden onderstreepten dat slechts en echter duidelijk. Toen was voor mij duidelijk: als communist ben ik indertijd niet met GroenLinks meegegaan om een vorm van liberaal te worden, hoe sociaal-liberaal dan ook. De Afghanistan-lijn van GroenLinks en de erop lijkende, naar het pluche riekende opstelling mbt. het 'Gunduz'- of 'Lente'-accoord hielpen niet mee om mij binnen GroenLinks te houden.
Drie van ons zijn steeds lid van GroenLinks geweest. We kwamen in de zelfde tijd tot de zelfde conclusie: dit was het dan wel. Een van ons had nog maar kort geleden nota bene een afdeling van GroenLinks mee helpen opzetten in het stadje waar hij woont. Maar voor mij is nog steeds ook geen overstap naar actieve deelname aan de SP aan de orde. Te diep zit bij mij de oude, uit de actieve CPN-tijd voortkomende, argwaan of de SP niet teveel alles zelf en eigenlijk alleen wil doen. De houding ten opzichte van migranten vind ik tegenwoordig adequater dan vroeger, ook al komen er soms weer vragen op.
Europa
Het opmerkelijke van onze opstelling: alle vier hebben we geen enkele moeite met de 'Europese opstelling' van de SP. Die is helemaal niet tegen Europa, maar tegen een Europa van de banken (een neoliberaal Europa) en niet van de mensen. Tegen een asociaal Europa dus. Helaas is dat eerste wel de hoofdbenadering in vele partijen ofwel expliciet ofwel zonder zich daar expliciet over uit te spreken. In zijn geheel genomen voel ik bij de actieve aanwezigheid van de SP en SP-politiek iets goeds. Zij het daarnaast nog altijd iets vreemds. Niettemin en belangrijk: een redelijk stevige basis voor een consequente anti-neoliberale politiek. De enige partij die als partij vaak laat horen dat kritiek op concrete bezuinigingen en wezen kritiek op het systeem achter die bezuinigingen is. Misschien mocht dat wel meer nog en veel duidelijker. Zodanig dat mensen het ook echt gaan doorzien en zich geen knollen voor citroenen meer laten verkopen.
De anti-neoliberale move van de PvdA in de verkiezingstijd gaf plotsleing perspectief op een werkelijk linkse samenwerking en openheid naar de SP. Het bleek vooral een perspectief te zijn op een voorbijstomen van de SP. Wat dit wordt door uitgerekend nu met de VVD in zee te gaan voor een regering, zullen we nog even moeten afwachten. Ik verwacht weinig goeds. Vast vooral weer veel ideologisch mooie verhaaltjes die de mensen zand in de ogen zullen strooien. Hoe zal de anti-neoliberale stroming in die partij die er toch wel moet zijn, zich gedragen? Vindt daarover in feite al een strijd plaats binnen de Groningse PvdA? Volgens een journalist van OOG is daar strijd aan de gang tussen de grote prestigeprojecten-stroming (zoals de tram) en de sociale stroming die geld wil vrij maken en houden voor sociale projecten.
We hebben sterk het gevoel dat de anti-SP-houding onder vele discussianten vanwege hun Europese opstelling eerder een gevolg is van vasthoudend ideologisch spervuur in de media op dit vlak dat de SP tot nu toe nog niet wist te doorbreken dan iets dan in overeenstemming is met de feiten. Zo werd vroeger ook de CPN vanuit een ideologische opstelling, ook onder links, vaak buiten allerlei linkse of zich links of progressief noemende boten worden gehouden. Vanuit Christenen voor het Socialisme hebben we ooit, in de zeventiger jaren, eens middels een Verkiezingsmanifest op een vergelijkbare wijze geworven voor niet-buitensluiten van de CPN, zoals wij dat nu doen ten opzichte van de SP. Rinse Reeling Brouwer herinnerde ons hieraan. Hij vond overigens het daarom de vraag of er wel zo'n manifest als dit moest komen. Toen noemden we de strijd tegen buitensluiting van de CPN bestrijding van anti-communisme. Hoe zou je dat nu noemen?
Bizarre verkiezingsuitslag
Het voelt goed om nu eindelijk eens wat terug te kunnen zeggen en iets van de achtergronden te laten zien die bij ons in de opstelling van het Manifest een rol speelden. Ook hoe wij graag zouden reageren op alle bijdragen. Ons zwijgen tot nu toe had, zoals gezegd, vooral een practische reden en bovendien had het zin om op iedere bijdrage direct te reageren? De poging om via een Yahoo-groep het gesprek voort te zetten functioneerde in de praktijk niet.
De verkiezingen verliepen uiteindelijk bizar. De SP aanvankelijk lange tijd mijlen ver vooruit op de rest van links en de werkelijk uitdager van de voorbije macht van Rutte. Dan plotsling stoomt een PvdA vlak voor het eind deze SP voorbij, daarbij gebruik makend van de zelfde argumenten en dezelfde toon. Dan de wonderlijke conclusie na afloopdat dékiezer dus duidelijk gesproken een regering van VVD en PvdA wenst. In plaats van dat helder is dat die nu juist een socialere politiek wenste. Vanwege het meer antineoliberale gekuid van Samson gingen mensen weg bij de SP en weer terug naar de PvdA. Die socialere politiek zal met de VVD niet te maken zijn. Vandaag wordt het regeringsaccoord gepresenteerd. Ga ik nog maar niet op in. Wel een volgende keer, als we een vorm gevonden hebben voor debat over 'hoe nu verder?' na dit Manifest.
Han Dijk
