'Cuba in de wolken'.

De president van de VS, Barack Obama, zet een stap om de onderlinge betrekkingen tussen Cuba en de VS  gaandeweg te normaliseren. Allereerst zijn de Cuban Five vrijgelaten. Deze als spionnen beschouwde terrorisme-bestrijders zaten op bedenkelijke gronden vast en werden niet best behandeld. Intensief is jarenlang actie gevoerd om ze vrij te krijgen. Gelukt! 'Cubanen zijn in de wolken'. De GRANMA, de officiële Cubaanse krant (online Engelse versie – www.granma.cu) heeft dit als kop geplaatst boven een artikel vooral hierover. De Cubaans-Amerikaanse betrekkingen zijn 56 jaar lang verstoord geweest. 

Obama - Castro - Mandela
Obama steekt zijn nek uit. Dat valt niet te ontkennen. Hij steekt zijn nek uit door dit heikele thema uiteindelijk überhaupt aan te snijden. Ook echter via de gekozen bewoordingen: '50 jaar isolatie heeft niet gewerkt'. Zowaar een president en nog wel een VS-Amerikaanse waagt het om met een pennenstreek zoveel jaar officieel beleid weg te vagen. We zijn er overigens nog niet. Het gaat slechts om een versoepeling en nog niet over het opheffen van het economische en ideologische embargo, de Helms-Burton-Act (Helms, de topman van het Bacardi-rum concern – geen Bacardi drinken dus, hé, maar HavanaClub), het grootste struikelblok. Het betreft hier een wet die slechts door het VS-Amerikaanse Congres kan worden opgeheven dat in meerderheid Republikeins is samengesteld. Bij de begrafenis van Nelson Mandela, een jaar geleden, gaf Obama Raul Castro een hand (zie mijn blog van vorig jaar december hierover). De hele internationale pers nam dit waar. Het lijkt een eerste stap in het openbaar tot deze toenadering vandaag.

Kijken met de ogen van de mensen daar

De pers vindt het plotseling ook allemaal normaal dat het gebeurt, maar blijft tegelijkertijd redeneren vanuit het toch ook wel nog steeds geldende adagium van een onvrije dictatuur die op Cuba heerst. De Gebroeders Castro zijn er nog steeds en die vormen toch wel de kern van alles, zo is de al sinds jaar en dag heersende gedachte. Dat er ook anders en wat vrijer tegen aan gekeken kan worden is niet iets wat in de hoofden van vele journalisten en spraakmakers op komt. Dat er achter deze broers ook nog een partij en een parlement, de Poder Popular (= Volksmacht), functioneren met eindeloze discussies over van alles en nog wat, totdat er een besluit genomen wordt, is iets waar je nooit over hoort. Het lijkt ook, alsof je alleen maar geloofwaardig over Cuba kunt schrijven, als je toch maar wel steeds van de dissidenten uit gaat. Die zijn er wel niet zo veel in georganiseerde zin, maar dat is niet belangrijk, zo lijkt het wel.

Wie mij kennen weten dat mij dit hele gebeuren wel niet koud zal laten. Ik heb er verschillende Facebook-berichten, emails en kopieën over gekregen uit soms verrassende hoek. Het lijkt me spannend om er juist nu een blog aan te wijden. Daarbij ook een Nieuwjaarswens in te vouwen die gaat in de richting van Cubaanse mensen in het algemeen, maar zeker die ik zelf heb leren kennen. Mogen ze op ademen en met meer lucht in de longen hun revolutionaire project verder uitwerken en moge dat project anderen in de wereld inspireren. In wat ik hen toewens, wens ik tegelijk mij zelf en alle lezers en lezeressen van deze blog toe dat we ook hier wegen vinden die werkelijk wegvoeren van totalitaire neoliberale ontwikkelingen die ieder mens in zijn of haar kleine bestaan meer en meer zullen gaan raken wereldwijd. Als daar niets tegenover wordt gesteld. In dit licht wens ik ieder gezondheid, een goede verzorging en vreugde over de toekomst toe. In individueel gestelde formuleringen, want we beleven de grote werkelijkheid natuurlijk allereerst individueel.

Reizen in 2000 en 2007

Waarom laat mij dit niet koud? Niet enkel uit algemene overwegingen, maar vooral omdat ik in 2000 en in 2007 een reis naar Cuba maakte. Ik keek intensief en nieuwsgierig rond. Onder anderen door mensen te ontmoeten die niet uit mijn hoofd en hart geraakt zijn. Hen heb ik voor ogen, in hun wellicht zeer uiteenlopende kijk op deze zaak. Het kan niet helemaal hetzelfde zijn, als wat we meemaakten met het vallen van de muur en dat de mensen zich plotseling vrij voelden. Er is op Cuba naar aanleiding van Obama's uitspraken niets veranderd. Bovendien is de kop 'Cuba in de wolken' een kop in de GRANMA, huisorgaan van de Communistische Partij. Nee, er is volgens mij vooral een enorme opluchting dat nu deze rem op een eigen ontwikkeling eraf lijkt te gaan raken. Het was al heftig om in 1990 bij de ineenstorting van de Sowjet-Unie twee remmen van enorme omvang te moeten verwerken, nog los van alle natuurgeweld aan orkanen die het eiland regelmatig teisteren. In 2000 kreeg ik de indruk dat de val van de Sowjet-Unie in grote lijnen economisch verwerkt was. Men sprak nog wel van de Periode Special, de ideologische benoeming van deze tijd vol aanhalen van alle mogelijke buikriemen. Maar die leek overwonnen. Er was nieuwe ruimte gekomen voor het in gang zetten van eigen ontwikkelingen.

Leven in Trinidad 

Onder anderen was het vanaf nu mogelijk om eigen dollars te verdienen door je huis, je casa, te verhuren aan toeristen. In zulke casas particulares heb ik verbleven toentertijd. Bij Marta in Trinidad bijvoorbeeld. Tandarts van beroep, weduwe van een man die werkte in de opbouw van een strandressort bij deze plaats aan de Zuidkust, niet ver van de vermaledijde Varkensbaai. Zij verdiende door verhuur van haar huis wat meer dan de schamele 25 euro die ze normaal gesproken in de hand kreeg. Zij praatte goed Engels. Ik kon met haar goed communiceren. Een beetje vreemd voelde het alleen wel aan, als ik in mijn eentje aan een tafel op de mooie patio mijn heerlijke door haar toebereide maaltijden nuttigde, terwijl achter mij zij met haar zoon zat te eten. Het was natuurlijk duidelijk dat hun eten wat beter kon zijn, doordat ik er was. 

Zo was het ook in die tijd daarentegen zo dat iemand anders met wie ik in een park, ook in Trinidad, aan de praat raakte in mijn moeizame Spaans, duidelijk echt arm was en nauwelijks wat te makken had. Mercedes nodigde me uit om haar chiquitita (heel kleine) huis aan de rand van dit stadje te komen bekijken. Ze woonde er overigens prachtig. Uitzicht op de bergen om Trinidad heen. Ze stuurde dochtertje Maria erop uit om koffie te halen bij een nicht. Die kwam terug met één kopje poederkoffie. Nee, Mercedes hoefde niet. 'Eigen bedankt', moesten wij als kinderen vroeger thuis zeggen, als er in de toenmalige arme pastorie mensen op bezoek waren. Zo ging dat hier. Een huisje, wel heel schoon, maar met een paar stoelen en een tafeltje. Verder hooguit een tv, dat dan weer wel, en een douche. Verder zo ongeveer niets. Of ik het mooi vond. 'Je woont hier schitterend, Mercedes', liet ik maar in het midden.

Volksraadpleging

Het perspectief van het mogelijke verdwijnen van de onmenselijke boycot door de VS moet een enorme opluchting te weeg brengen. Eindelijk vrij om hun eigen gang te gaan. Een gang die sinds de Volksraadpleging van 2007 een gang is waarbij ook zélf al bewust voor een eigen ontwikkeling van socialisme wordt gekozen. Niet langer ingegeven door het stalinisme van de Sowjet-Unie. Met een groep Vlaamse en Nederlandse mensen was ik in herfst 2007 in Cuba. Er was nog duidelijk te merken dat die brede Volksraadpleging geweest was in de verhalen van de mensen die ik toen ontmoette op het Centrum Maarten Luther King in Havana (huis van de Cubaanse Raad van Kerken) en het Protestantse Seminarie in Matanzas, 150 kilometer verderop langs de Noordkust.

Mensen van het centrum helpen, onder leiding van ds. Raul Suarez, mensen om hen heen om hun huizen te verbouwen. In samenwerking met de staat vinden hier particuliere initiatieven plaats. We bezoeken een vrouw die nu in een goed tegen regen geïsoleerd huis woont met haar kind. We bezoeken een huis waar een verdieping op wordt gezet, omdat ze met teveel wonen. Zo komt er meer leefruimte voor allen. 

Van een functionaris voor kerkelijke zaken horen we dat de partij in het begin van de revolutietijd een verkeerde inschatting maakt. Ze meenden dat kerken en gelovigen wel tegen de revolutie zouden zijn. Protestantse predikanten vertrokken naar Miami met het idee 'dit waait zo over'. Katholieke parochies waren soms een nest van sabotage geworden om tegen te gaan dat ondernemingen genationaliseerd werden. Isidoro en de partij als zodanig vinden nu dat het fout en een onhistorische benadering was om het wetenschappelijke atheïsme in te voeren. Steeds duidelijker werd dat christenen, zij het vanuit hun eigen motivatie, mee gingen doen aan de revolutie. Sinds begin negentiger jaren kunnen mensen niet alleen in volledige vrijheid hun geloof beleven, maar ook als zodanig lid van de partij worden. Er bleek in de praktijk minder spanning te zijn tussen kerk en staat als tussen de kerk en zijn gelovigen die de revolutie wilden volgen. 

Geen isolement

Over de heel andere opvatting en praktijk van democratie en over hoe de uitkomsten van de Volksraadpleging van 2007 er uit zien en over hoe mensen in stad en land daar zelf ook mee bezig zijn en waar nu economisch meer ruimte voor lijkt te komen, is een volgend verhaal nodig. Geen ruimte voor meer kapitalisme, maar voor meer socialisme naar eigen ideeën.
Hooguit nog één aspect wil ik hier benoemen waar in onze contreien weinig van bekend is en waar in de pers nauwelijks of niet melding van gemaakt wordt. Een ontwikkeling die de VS waarschijnlijk met lede ogen aanzien. In Latijns-Amerika en het Caraïbische gebied is de een verbond aan het ontstaan tussen verschillende landen die een wat socialere koers zijn gaan varen. Een verbond waar de VS niet aan deelnemen: het ALBA (de Bolivariaanse Alliantie voor ons Amerika). Dit verbond is ontstaan uit de stevige verbindingen die er tussen het Venezuela van Chavez en Cuba ontstonden. Als grotere landen nemen verder Bolivia, Ecuador en Nicaragua deel naast een aantal eilanden in het Caraïbische gebied aan het ALBA. Allereerst onderlinge hulp op de vlakken gezondheidszorg en onderwijs, maar meer en meer ook op economisch gebied, de olie bijvoorbeeld. Intern raken de Castros en de Communistische Partij niet geïsoleerd en internationaal raakt Cuba niet geïsoleerd van de rest. Tsja, 50 jaar VS-Amerikaanse politiek van isolering en ideologische inmenging heeft dit trotse en taaie volk er niet onder gekregen. 

Han Dijk