Niemand wist dat er nog iemand vooruit ging - de eenzame fietser.

De onlangs afgeronde Olympische spelen begonnen met iets behoorlijk bizars. De wielerkoers voor vrouwen op zondag 25 juli jl.is een verhaal van heb ik jou daar. Vooraf werd steeds gesteld dat de Nederlandse vrouwen wel zouden winnen. Al na een kilometer of tien ging er een groepje vooruit die gezien werden als minder belangrijk voor het geheel van de koers. Onder hen onder anderen een Oostenrijkse vrouw, Anna Kiesenhofer. Zij demarreerde al snel uit dit groepje. In hoge snelheid ging ze verder. En ja hoor, tot en met de eindstreep. Zij won goud. Niemand kende haar eigenlijk. Ze had vooraf nauewelijks gekoerst. Ze maakte geen deel uit van eing commerciëel team. Ze hield bovendien niet van rijden in peloton-formatie. Dat vindt ze te gevaarlijk.Qua voorbreiding had ze lange tijd vooral in hete omstandigheden getraind. In hitte en vochtigheid, zoals te verwachten viel in Japan. Alles alleen zonder een groep om zich heen. Hooguit met een coach. Waar bleven de Nederlandse vrouwen? Vanuit de commentaarstoel voor de tv werd daar voortdurend over nagedacht en natuurlijk ook gespeculeerd, want wsten zij veel? De Japanse regie liet af en toe de eenzame fietser zien. Het bleef zo ongeveer voortdurend zo dat de Nederlandse vrouwen weliswaar in de kop van het peloton te vinden waren, maar ze lieten het groepje gaan en deden er niets aan om die vrouwen te achterhalen die al gauw zo'n tien minuten vooruit reden. Na eige tijd werd de voorsprong weliswaar behoorlijk ingekort, maar ze lieten die groep gewoon gaan. Er was tijdens de Spelen blijkbaar niet de onderlingen communicatie, zoals in andere koersen normaal is. Het leidde ertoe - om een lang verhaal in te korten - dat Annemiek van der Vleuten er alleen op uit trok op een gegeven moment om het goud op te halen. De kopgroep was ingehaald of uit zich zelf terug gekomen. Niemand had meer aan Anna Kiesenhofer gedacht. Met uitgestoken armen van vreugde reed van der Vleuten over de eindstreep en meende goud gehaald te hebben. De snel vooruitgereden en in de mist verdwenen Anna Kiesenhofer was echter al een tijdje binnen en had het goud al gewonnen. Op de middag van de afsluiting van de toch wel lang durende Spelen, op 8 augustus jl., rondde ik het al indertijd begonnen verhaal af. Als je veel van de Spelen gezien hebt en je de tv niet aan hoefde te zetten of het ging er wel over leek het een eindeloos gebeuren. Iedere dag kwamen er weer nieuwe en soms ook wel bijzondere verhalen binnen. Dit verhaal van die vrouwen lijkt te stammen uit de vorige eeuw. Ondertussen hebben de Nederlandse sporters tien gouden, twaalf zilveren en veertien bronzen medailles binnengehaald. Daarbij lieten ze in de Medaillespiegel met de zevende plaats voor Nederlnda bijvoorbeeld Duitsland, Frankrijk en Italië achter zich. Een van de dingen die eruit sprongen bij deze Spelen. Nederland is dus geen kleine sportnatie gebleken dat zo af en toe eens een medaille haalt. Nu ben ik overigens niet zo van de cijfers- en speculatie- cq statistiekenjournalistiek. Dit gegeven is echter wel een van de bijzondere dingen bij deze Spelen vanuit Nederlands perspectief. Vantevoren dacht ik 'ik ga niet alles kijken'. Toch raakte ik er bijna aan verslaafd. Verschillende zaken waren daarbij naast de fietelijke sportbeoefening en het wedstrijdprogramma eveneens boeiend, zo niet soms zelfs boeiender. De vanuit Nederland operende praatprogramma's hadden het veel over de achtergronden van de sporters en over hoeveel werk ze hadden verzet om er te komen eerst al en vervolgens zo te presteren als ze deden. Mede aan de hand van de beschouwingen van kopstukken uit de verschillende geledingen, niet in het minst bijvorbeeld in de gestalte van Gregory Sedoc met betrekking tot de atletiek. In Japan werden alle Nederlandse medaillewinnaars of soms ook wie de vierde plaats net gehaald hadden geïnterviewd. Zo kwam van ieder een eigen verhaal naar voren. Misschien was daarbij het verhaal van hardloopster Sifan Hassan nog wel het meest indringend zo niet van een op een bepaalde manier even bizarre inhoud als dat van die boven beschreven wielrenkoers van vrouwen. Ik zie nog voor me dat ze achteraanlopend in een serie kwam te struikelen over een voor haar ten val komende loopster. Ze stond echter weer op en zette me toch een run in tot ze helemaal vooraan komend de hele groep ver vooruit rende en vooraan eindigde. Bovendien dat ze vanaf het begin met een dijspierblessure toch gewoon ging lopen en ook nog twee gouden en een bronzen medaille won. Zowel de 5000, 1500 als de 10000 meter. Fascinerend en zoals Dolf Jansen het tijdens een door hem bij Humberto Tan uitgesproken ode aan haar in één woord si-fantastisch noemde. Zijn verhaal over haar was ook overigens heel goed, incl. zijn opmerkingen over de moeite die verschillende politici zullen hebben gehad met het feit dat er naast vluchtelinge Hassan nogal wat gekleurde Nederlanders waren die het voor Nederland zeer goed deden. Wat we zoal te zien en te horen kregen dus niveau. Of dat bij eerdere Spelen ook zo was, kan ik me niet meer herinneren. Nu vond ik dat duidelijk het geval. Daardoor werd het ook boeiender om regelmatig te kijken. Boeiend was eveneens om te bedenken hoeveel mensen erom heen een en ander mogelijk maakten. Natuurlijk coaches en staf om alle sporters heen. Evenals chef de mission Pieter van den Hoogenband die misschien wel extra belangrijk was als ondersteuner van het team, nu steunverlenende vrienden en ouders van de sporters er niet mochten zijn. Iets wat bescheiden van den Hoogenband bij Humberto Tan onlangs overigens wat minder gewicht gaf dan Tan aanduidde. Ook de tv-medewerkers in Japan waren belangrijk. Eveneens de schijnbaar wel 70000 vrijwilligers ieder voor zich in hun uiteenlopende taken.

Wiens verhaal is dit?

     De titel van een boeiend boek van Rebecca Solnit uit de VS over achtergronden van de 'Me Too'-beweging daar. Vrouwen die aangerand en verkracht zijn door vooraanstaande types.Dat er ook in Nederland vrouwen zijn die iets dergelijks meemaakten maakt ex-model Thysia Huisman duidelijk in haar boek 'Close up'. Eind oktober 2020 was ze in 'Op 1' voor de tv en vertelde over haar slechte ervaringen met modellen-scout Jean Luc Brunel in Parijs die actieve banden bleek te onderhouden met minderjarigen-sex-miljardair Jeffrey Epstein uit de VS. Het boek bracht wat mij betreft de 'Me Too'-problematiek waar Solnit uitvoerig over schrijft dichterbij. Die is kennelijk niet enkel ver weg in de VS aan de orde, maar eveneens in eigen land. Ook is het zo dat Huisman in haar boek zo persoonlijk schrijft dat je denkt dat het gaat over de buurvrouw. Ook (zelfs?) mannen kunnen het beter begrijpen zo. Van Turks-Nederlandse Nilgün Yerli las ik onlangs per ongeluk een boek waarin mij duidelijk werd dat niet enkel modellen en/of actrices aan de orde zijn in deze problematiek, maar in het algemeen vrouwen overal.

Sex-slavernij

    Het boek van Solnit gaat over de strijd die 'Me Too'-vrouwen sinds enkele jaren voeren om gehoord te worden. Hún verhaal klinkt meer en meer door de verhalen van meestal witte en vaak zeer vooraanstaande mannen heen. Het verhaal van die witte mannen kwam hooguit af en toe ter sprake, als een van die vrouwen het eens waagde om een aanklacht in te dienen. Maar dan wel in de sfeer van verhulling en met het standpunt dat het verhaal van de vrouwen wel niet zou kloppen. Zij zouden subjectief en vanuit wraakzucht of minstens vanuit het gevoel en niet op basis van feiten een verhaal naar buiten brengen. Veel advocaten meenden verder ook steeds te moeten stellen dat hier sprake is van het ene verhaal tegenover het andere en dat individuele verhalen onvoldoende bewijskracht op zouden leveren. Mannen wisten hoe het zat, waren objectief. Als die mannen het al zelf niet zeiden, brachten hun advocaten en diverse verslaggevers het wel zo. In ieder geval was steeds sprake van dreigementen op het vlak van het verdere leven en carriéres van vrouwen tot aan regelrechte fysieke bedreigingen aan toe. Harvey Weinstein bijvoorbeeld hield er een regelrechte assistenten-club op na (waaronder oa. voormalige Mossad-agenten) die ervoor moesten zorgen dat vrouwen hun mond hielden.

    Het toenemende naar buiten brengen van de vrouwenverhalen zorgt ervoor dat wel geluisterd móet worden meer en meer. Zo zijn inmiddels Jeffrey Epstein en Harvey Weinstein (bekende filmproducer) als de twee grootste en meest kapitaalkrachtigen in deze sfeer opgepakt, veroordeeld en gevangengezet. Epstein in 2019. Hij is inmiddels in zomer 2019 dood in zijn cel gevonden. Vermoord? En Weinstein is in 2020 veroordeeld tot 23 jaar gevangenisstraf. Ondertussen is ook Ghislaine Maxwell (dochter van Britse mediamagnaat Robert Maxwell) opgepakt. Zij was vriendin van Epstein en regelde voor hem en ook voor Weinstein contacten met (aankomende) modellen en filmactrices die tot sex-slavin werden gemaakt. Vaak minderjarige meisjes uit Oost-Europa die het wel wat beter wilden hebben. Jean Luc Brunel is uit het vizier geraakt en ondergedoken.

Aanpakken die smeerlap   

Solnit stimuleert het in de openbaarheid treden door vrouwen en zegt dat ze vanuit vertrouwen moeten leven en dat daardoor langzaam aan een andere wereld ontstaat. Ook Thysia Huisman roept vrouwen op om zich niet langer stil te houden, maar hun verhaal te doen en aanklachten in te dienen. Huisman maakt door haar eigen verhaal duidelijk dat voor haar een ander leven langzaam aan het ontstaan is. Na zo'n 28 jaar pas vond zij de kracht om voor zichzelf onder woorden te brengen en zelfs naar buiten te brengen wat voor haar lang weggestopt was: de verkrachting in een gedrogeerde staat door Brunel in zijn huis in Parijs. Aan het eind van haar boek beschrijft ze hoe ze met behulp van een Franse advocate in Frankrijk een aanklacht tegen Brunel heeft ingediend. Tot nu toe zonder resultaat, omdat hij niet te vinden is. Haar zaak was als zodanig ook al enige tijd verjaard, maar een groot onderzoek en het oproepen van nog meer meisjes en vrouwen om zich te melden was de bedoeling van deze aanklacht.

Het naar buiten brengen van haar zaak duurde daarom zo lang, omdat ze zich aanvankelijk en lange tijd enorm geschaamd heeft. Ze dacht lang dat het haar eigen schuld was en ze veel te naïef was geweest. Pas na een stevige therapie gedurende de laatste jaren is ze begonnen een en ander te verwerken. Dit mondde uit in grote boosheid en de diepe wens die 'smeerlap' aan te pakken, zodat hij er niet mee weg zou komen. Al in 1988 had de zender CBS een documentaire uitgezonden waarin dit sex-netwerk rond Epstein allereerst, met verbindingen naar Parijs in de gestalte van Brunel. Zij had er nooit van gehoord en het duurde ook nog lange tijd, voordat lieden als Epstein en Weinstein werden aangepakt. Er werd voor Huisman dan ook niets helder waar ze zich al veel eerder op had kunnen baseren voor haar verwerking. Steeds meer verhalen zijn ondertussen naar buiten gekomen die lijken op dat van Huisman en die Huisman geholpen hebben te doorzien dat het helemaal niet haar fout was. 'Zwijgen uit zelfverdediging' bleek nergens op te slaan. Sterk was ze begonnen te voelen dat ze niet moest denken dat ze een lege huls was. Of een helemaal leeg persoon. Of niks waard. Ze bleek een toevallig aanwezige figurant geweest te zijn in een decor waarin alles draait om geld en macht.

Eigen baas blijven

    De 'Me Too'-beweging heeft veel op gang gebracht voor vrouwen als Huisman om het stilzwijgen eindelijk te verbreken. Deze problematiek speelt echter niet perse enkel bij vrouwen die model of actrice wilden worden en nog nauwelijks of in het geheel niet meerderjarig waren. Nilgün Yerli laat dat zien. Ze schreef hier in de 'Garnalenpelster' over. Een uiterst leesbaar en boeiend boek uit 2001 over hoe zij haar plek gevonden heeft in leven en nieuwe omgeving. Op haar tiende kwam ze met ouders en broers uit Turkije naar Nederland, in 1979. Als Turkse mensen met een liberale inslag. Ze hield ontzettend veel van haar moeder en beschrijft haar vader meestal als een macho-man die veel geld aan zijn komende en snel weer gaande vriendinnetjes besteedde. Haar moeder pelde eindeloos garnalen om het thuis te kunnen rooien. Aan het gezin werd naar verhouding weinig geld door vader gespendeerd. In dit boek denkt ze onder anderen veel na over liefde en de omgang met mannen en over wat ze bij haar ouders aan liefde wel of vaker niet ziet.

    Ze vertelt allerlei verhalen over hoe ze liefde zelf gezien en beleefd heeft en trekt ergens conclusies die raken aan de problematiek waar Solnit en Huisman op doelen. Overigens zonder aan de 'Me too'-beweging te refereren. Ze heeft het dan over doorsnee-relaties of wat daarin gebeuren kan of juist achterwege blijft. Ze ziet om zich heen nogal eens gebeuren dat vrouwen door hun mannen geschopt en geslagen worden. Ook haar vader schijnt haar moeder van tijd tot tijd geslagen te hebben. Maar vrouwen doen er niet echt iets tegen stelt ze vast: 'we houden toch van hem'. Of haar moeder. Zij bleef bij haar vader om 'haar ouders niet teleur te moeten stellen en te moeten toegeven dat haar huwelijk was mislukt'. In Turkije zou het ook lastiger zijn om zich te laten scheiden. Dat blijft dan hangen. Er is geen geld voor gescheiden vrouwen. Of ook: gescheiden vrouwen worden met allerlei vooroordelen bejegend. In Nederland is dat laatste anders, constateert Yerli. Ze heeft zélf geprobeerd om eigen baas te blijven. Ook materieel: ze hoeft allerlei baantjes en banen gehad en later is ze columns gaan schrijven voor het Parool en de VPRO en is met een vriendin cabaretesk gaan werken met wat ze noemen 'Turkish Delight'.

Je hebt iets te melden!

    Zeker Solnit en Huisman maken dus duidelijk dat er sprake is van een niets-zeggende en zin-loze geest van de op sex, geld en macht beluste veelal witte mannen, het patriarchaat, die vrouwen waar ze het op gemunt hebben tot zwijgen en niets zeggen brengt waar ze aan onder door dreigen te gaan. Die geest is enkel uit te drijven door erop te vertrouwen dat ze iets te melden hebben en dat in de openbaarheid brengen. We kunnen zeggen dat hier het sterke van Solnit's boek in tot uitdrukking komt. Zo horen we vandaag de dag ook Trump's niets-zeggende en zinloze schreeuwen en briezen evenals beweringen dat alles wat hij niet vindt fake-news is. Oftewel hij is pas objectief. We mogen er vanuit gaan dat ons vertrouwen in de anti-geest die door zijn tegenstanders, vooral vrouwen en zwarten, wordt uitgestraald het wint. Trump is te horen aan de kant van de schreeuwers en bluffers als Weinstein en Epstein en al die andere kletskoppen en blaaskaken met hoge posities. Mij persoonlijk staat bij het schrijven van deze blog voor ogen dat die moeilijke strijd van vrouwen volstrekt legitiem is, maar ook dat ik daar mee solidair ben en alle anders denkende mannen oproep dat ook te zijn vanuit een groter besef van wat hier aan de hand is. 

Han Dijk.

Dapper gehandeld.

Op 1 november vorig jaar kreeg ik de sleutel van mijn nieuwe, permanente woning in Deventer. In het Noordenbergkwartier, een wijk die onderdeel uitmaakt van het centrum van deze stad. In een prettig, gerenoveerd huis. Ik woonde al eerder part-time in een appartement aan de rand van deze buurt. Nu er midden in. In februari  2015 verscheen een boek met intrigerende informatie over de felle strijd die hier tweede helft zeventiger jaren en begin tachtiger jaren van de vorige eeuw gewoed heeft om de weliswaar verkrotte wijk te behouden. Een wijk waarvan in een tv-programma te horen valt dat de keuze voor Deventer en zijn brug om de film 'A bridge too far' op te nemen in zomer/herfst 1976: 'Ook het Noordenbergkwartier is een unieke plaats. Deze vervallen wijk geeft dertig jaar na de oorlog nog het aanzicht alsof er net gisteren een tankslag heeft gewoed.' Het boek heet 'Handel dapper'. Een term die verwijst naar wat de bevolking deed en naar de aanduiding op de zijkant van de toren van de Grote Kerk die naar de buurt gekeerd is - 'Fortis Age'. Er werd door de oorspronkelijke bevolking samen met geïnteresseerde buitenstaanders, zoals de kabelomroep Deventer en jonge architecten, dapper gehandeld.

Met bewondering en sterk geboeid las ik dit boek. Was die strijd er niet dan had ik hier waarschijnlijk niet gewoond. Men wilde de zaak compleet afbreken en er heel wat anders van maken. Een nieuw politiebureau en andere instellingen zouden bijvoorbeeld aan het centrale Muggeplein worden neergezet. Het politiebureau is er gekomen en is inmiddels al weer enkele jaren geleden afgebroken en verplaatst naar elders in de stad. Een verspilling van geld was dat. Weliswaar werd een deel afgebroken, omdat de verkrotting soms heel erg was. De buurt kreeg het echter voor elkaar dat men een groot deel van de oorspronkelijke bebouwing ging renoveren. De straten hebben dezelfde wonderlijke bochten behouden. Evenzo gebeurde dat met de vaak heel mooie huizen van zeer uiteenlopende aard. Daarnaast is een deel van passende nieuwbouw voorzien met huizen die betaalbaar zouden zijn. Dat was een van de eisen. Inmiddels heeft de woningbouwcorporatie Rentree volgens het neoliberale denken van tegenwoordig verschillende huizen verkocht, nadat oorspronkelijke bewoners eruit waren. Verhuisd of overleden.

Kerkelijke betrokkenheid
Als een van de betrokkenen van buitenaf valt in het boek hier en daar te lezen dat de sociaal bewogen dominee Buning daartoe behoorde en dat er maatschappijkritische kerkdiensten werden georganiseerd met medewerking van de Kabelomroep Deventer. Veel meer stond er niet. Maar mij interesseerde die dimensie van het actiegebeuren speciaal. Ik ben emerituspredikant. In Amsterdam werkte ik tevens als coördinator van het kerk&buurtwerk STIMULANS. Geïnteresseerd dus in wat met de buurt aan de hand is en op welke manieren kerken kunnen werken in een gewone buurt tussen en samen met de gewone mensen van allerlei slag die er wonen. Dankzij onderzoek in het gemeentearchief een paar straten verderop heb ik achterhaald wat er meer te zeggen valt over de kerkelijke betrokkenheid toen.

In buurtkrant 'de Noordenberger' valt te lezen dat vanuit de NH Kerk ds. Buning is toegevoegd aan het net (in winter 1976) opgerichte actiecomité. Kerk en dominee kozen de zijde van het comité  'vanwege de bewogenheid met het onrecht dat de bewoners zowel als de stad is aangedaan', zo valt te lezen. In de Deventer Kerkbode van 18 januari 1976 vinden we:
'Wonen dient vooraf te gaan aan bouwen. Het dient het bouwplan te bepalen.In plaats van een majestueus Babylon dient de stad de ongeborgenheid op te heffen. Projecten van stadsontwikkeling mogen niet enkel rationalistisch zijn en wonen in de weg staan. Door dit te zeggen protesteren wij tegen projectmaatschappijen en particuliere profiteurs die wel zo te werk gaan. Essentieel: de stad kan niet van blijvende aard zijn, als niet het handelen van mensen in de stad kwaliteit heeft. In de stad van morgen mogen mensen tot hun recht komen.'

Met deze gedachten ging het kerkelijke werkteam Binnenstad het gesprek aan met het comité Noordenbergkwartier. Dominee Buning memoreert in het verslag van dit gesprek in de Kerkbode met vreugde de gevonden overeenstemming op basis van 'wonen boven bouwen'. Staande de vergadering ging het werkteam in op het verzoek van het comité om actief mee te gaan doen. 'Omdat we van mening zijn dat de kerk niet terzijde kan blijven, als het gaat om de belangen en interessen van mensen in de binnenstad', zo schrijft Buning.

Maatschappijkritische kerkdiensten
Over hoe de kerk actief meedeed valt niet veel te vinden. Misschien vooral actief meedenken in het comité. Activiteiten van geheel eigen aard zijn terug te vinden in wat in het boek 'maatschappijkritische kerkdiensten' wordt genoemd. In de 'Noordenberger' valt onder de term 'themadiensten' te lezen waar die diensten na Pasen 1976 over gaan: Binnenstad Deventer bewoonbaar (over het Noordenbergkwartier en samen met de Kabelomroep Deventer); Werk en bedrijvigheid in de stad (industriepastoraat); Herbergzaamheid in de stad (Doopsgezinde inbreng); Speelruimte voor kinderen in de stad; De kwaliteit die mensen zelf willen inbrengen in de stad; een en ander feestelijk afgesloten met een zingende stoet van mensen door de stad heen (Lutherse bijdrage). Buning geeft in de Kerkbode aan dat de vragen van kerk-zijn in de stad een nadenken vanuit een andere aanpak van het theologische begrippenapparaat noodzakelijk maken.

Interessant zou zijn om mensen die deze diensten meemaakten te horen over hoe ze het vonden. Ook wat er in die diensten nu precies gebeurde wat ze anders maakten. In de evaluatie in de Kerkbode en in kerkenraadsnotulen van die tijd valt wel te lezen dat de vormgeving anders was dan gewoonlijk. Dit gaf de doorsnee kerkgangers kennelijk soms een wat vreemd gevoel. Mensen die verder in de stad leefden en betrokken waren bij dit type thema's voelden zich wel op hun plaats. Hoe de Kabelomroep Deventer meedeed, zou ik graag achterhalen. Deze omroep was op allerlei manieren betrokken bij de communicatie over de acties in de stad. Ds. Buning loofde in de Kerkbode hun bijdrage.

Graag woon ik in Deventer, maar zeker ook in deze buurt. Verschillende oorspronkelijke bewoners die de acties mee vorm gegeven hebben, zullen er niet meer wonen danwel niet meer leven. Daarvoor is het ook al weer een tijd geleden. Toch is de buurtbetrokkenheid van huidige bewoners ook diegenen die er sindsdien bij kwamen nog steeds best groot. Het is een buurt met karakter. Net draait de overbuurvrouw terugkomend van het boodschappen doen zich nog even extra om en zwaait me een goede dag toe.

Han Dijk.

'Handel Dapper' is nog te verkrijgen in de buurt en vast ook wel via uitgeverij Oostenwind, Amsterdam. Het ISBN-nummer is: 978-94-91481-06-2
De landelijk bekende journalisten Nico Haasbroek, Ton van Dijk, Han van der Horst en Jutta Chorus hebben uitstekend materiaal afgeleverd. Door hun bijdragen is het net, alsof het allemaal nog maar net gebeurd is. Zo levendig is het geschreven. Jutta Chorus heeft de acties in deze buurt en de verhoudingen tot andere instellingen beschreven in vergelijking met acties elders in het land. Onder anderen in Groningen rond de aardbevingskwestie.

Redding van de Britse democratie.

Zoals het soms gaat: je zet de tv aan en je valt midden in iets wat nogal wat betekenis heeft. Vanmorgen (dinsdag 24 september) viel ik midden in de verklaring van Lady Hale, voorzitter van de Britse Hoge Raad. In ongelofelijk scherpe en voor geen misverstand vatbare woorden spreekt ze over een door deze Raad unaniem genomen beslissing: Minister-president Boris Johnson is illegaal bezig (geweest) met zijn naar huis sturen van het Britse parlement. Ook de benadrukking dat het hier een juridische en geen politieke uitspraak betreft mbt. al of juist niet Brexit. De speaker van de House of Commons - meneer 'Order' - verwelkomt dit besluit en roept de parlementsleden terug voor morgenochtend 11.30u. Britse tijd. Bij Jinek, later in de week, vertelde mr. Order dat zijn kat zo genoemd is. Dus als hij 'Order' roept in het parlement, roept hij in feite zijn kat. Wel grappig.

Reacties
Een heel aantal reacties verzamelde de BBC. Van mensen uit de oppositie (Labour, Liberal Democrats en SNP met name), journalisten, juridische deskundigen en mensen op straat. Niet dus nog van Boris Johnson die in New York is voor de VN en zelfs niet van andere conservatieven die zich voorlopig stil willen houden naar het lijkt. Rond zes uur was hij even te zien met Donald Trump aan zijn zijde en zei hij niet meer dan dat hij de enige was die Brexit erdoorheen zou kunnen krijgen. Alsof hij niet wist wat er thuis aan het gebeuren was. De reacties van anderen gaan in de richting van 'Johnson moet nu aftreden' tot 'dit is een dag van de democratie'. Ook discussie over de vraag naar wanneer algemene verkiezingen nodig zijn of juist eerst een nieuw Referendum.

Even later belde ik mijn zus om haar ofwel te vertellen wat net helder geworden was ofwel met haar onze reactie op het gebeuren te delen. Ze had het nog niet gehoord of gezien en ik vertelde geroerd wat net uitgesproken was. Met een traan in mijn stem vertelde ik wat een Schotse vrouw (SNP-ster volgens mij) heftig uit sprak: 'Dit is de dag van de democratie'. Ja, in de Britse situatie moet dat wel zo aangevoeld zijn door velen. Want er is gelukkig een hogere instantie die kan zeggen dat er iets fundamenteel constitutioneel mis ging, toen Johnson het parlement stop zette. Iets wat gehoopt mag worden dat zoiets ook in de VS mogelijk is in verband met de asociale politiek van de Trompetter. Zeker, nu uitgerekend nu daar een impeachment aan de orde wordt gesteld. Maar dat is een ander verhaal.

Labour
Labour was nog bezig met hun congres in Brighton. Bij een tweede 'per ongeluk' - inschakeling van de tv aan het eind van de middag werd de toespraak van Jeremy Corbyn live uitgezonden. Een verkiezingstoespraak in feite. Maar mij sterk aansprekend, omdat hij even op een rij alles zette wat decennia neoliberaal beleid van bezuinigingen voor kwetsbaren en kwetsbare sectoren al kapot gemaakt hebben. Behalve natuurlijk voor de rijken. Nadrukkelijk ook aandacht voor de militaire aanpak van problemen vooral in het MiddenOosten die enkel terrorisme vergroot hebben. Daartegenover stelde hij van alles wat Labour in de regering allemaal zou terugdraaien of werkelijk zou aanpakken, zoals de strijd ivm. de klimaatverandering en geen militaire aanpak meer van internationale problemen. Een verhaal dat vroegere Labourleider Blair niet zou hebben gehouden of ook mensen als Dijsselbloem niet die EU-landen als Griekenland de geldstrop mee hebben omgehangen. Hij was net in DWDD. Heb niet verder gekeken.Wat mij betreft is Labour dus weer op een goede toer. Belangrijk in zijn verhaal was tevens het vertrouwen in de mensen. Die zouden duidelijk maken hoe het verder moet.
Door dit soort zaken en dus niet enkel de Brexit-kwestie in samenhang aan de orde te stellen wordt ook voor mij democratie weer een inhoudelijke en niet enkel een formele aangelegenheid. Daarom ook kan ik vandaag de rilling krijgen, als gezegd wordt 'dit is de dag van de democratie'. Geweldig de scherpe en vooral unanieme uitspraak van het Hof. Democratie is heersen door en voor het volk. En dat overigens wel door juist die samenhangen tussen de zaken aan de orde te stellen en niet een one issue-politiek voor te stellen die enkel en op een volstrekt verkeerde manier ingaat op de angsten van mensen. Geen racisme en fascisme op dit vlak dus.

De Britse wereld
Zo was er nogal wat dat mij sterk aansprak vandaag. Het bleek me maar weer eens dat ik Engeland, Schotland en de andere delen van dit Verenigd Koninkrijk en mensen die daar leven lief heb. Ik zie voor me al die mensen die ik in de loop der jaren dat ik daar graag was heb leren kennen. Ik probeer me voor te stellen wat ze mee maken. Hoe ze deze dagen beleven. Wat dit voor hun opvattingen over Brexit betekent. Maar ook dat er meer aan de orde is dan Brexit, zoals Corbyn scherp duidelijk maakte.
Ondertussen enkele dagen later: Toch doen de Britse regering en Boris Johnson voorop alsof het enkel over Brexit gaat. Ze schelden daarbij de oppositie uit en hebben nog nooit een woord verloren aan enige verontschuldiging tav. de uitspraken van het Hof over illegitimiteit van het opschorten van het parlement. Een wonderlijke tijd daar. Hoe zal dat allemaal aflopen?

Han Dijk

Over de uitslag van het Brexit-referendum indertijd heb ik een blog geschreven op 29 juni 2016. Is misschien aardig om naast deze blog te leggen.

Europa van de mensen.

Europa van de mensen.

Rond eind mei en begin juni 2005 zat ik samen met mijn studievrienden-groep in een huisje aan de voet van de Lemelerberg in Overijssel. Het was mooi weer. Tegen de avond kon je reeën aan de rand van het bos zien rondkijken. Tussen de studiebedrijven door liepen we graag een ommetje de 'berg' op. Zo ook op 1 juni. Nu zouden we naar Lemele lopen. De vrienden zouden me begeleiden om aldaar in de ruimte van de plaatselijke kerk te gaan stemmen in het Nationaal Referendum voor of tegen de Europese grondwet die in Maastricht in concept was aangenomen door de centrale bestuurderen van Europa. Dat ik er alles van wist kon ik niet zeggen en het interesseerde me eerlijk gezegd ook niet bijster. Wel duidelijk was dat het de bedoeling was om een groter deel van de soevereiniteit van de EU-landen over te dragen op Europa. Mijn 'paranimfen' Harry en Chris hadden hun vriendinnen gemachtigd om te gaan stemmen voor hen. Een JA-stem overigens. Maar ze waren van harte bereid om mij te begeleiden bij mijn stembusgang. De moeite van de toch wel vrij lange wandeling had ik er graag voor over. Ik had het gevoel: 'nu kan ik me eindelijk eens uitspreken over Europa'. 

Dat was nog nooit fundamenteel en principieel gebeurd. Nu kon ik dat decennialange gezeur over Europa eindelijk eens met mijn NEE verbinden. Gezeur...vooral van al diegenen aan partijen en opinieleiders die verschrikkelijk onkritisch waren over van alles en nog wat aan EU-zaken en vooral niet zagen of wilden zien dat een democratie als dat waar in Europa sprake van was niet van het volk en de kwetsbare mensen en sectoren uit ging, maar van het grootkapitaal en de banken. Die bepaalden in feite via een commissie van machtige heren en een enkele dame wat er gebeurde. Zolang daar geen fundamentele kritiek op kon komen kon Europa voor mij worst wezen. Heerlijk dat ik nu eens NEE kon zeggen.

Referendum 2005
Interessant om te zien hoe de uitslag van dat Referendum eruit zag, nu we aan de vooravond van Europese verkiezingen staan en als we luisteren naar wat hier en daar zo al gezegd wordt. Wat er wederom aan kritische geluiden wordt weggeduwd in een bos waar je niet in moet willen terecht komen. Zo is het gevoelen dat overgebracht wordt.
CDA, PvdA. D'66, VVD en Groen Links pleitten voor een verder gaan met de Europese integratie. Ook het NEE-kamp was behoorlijk divers: SP, LPF, Groep Wilders en Christenunie. Verzet tegen een verlies aan soevereiniteit van de natiestaat aan een ondemocratische en bureaucratische 'Europese superstaat'. Daarnaast was de SP gekant tegen het in het verdrag opnemen van de Europese interne markt oftewel een grondwettelijke verankering van het systeem van de vrije markteconomie.
Wellicht is nog bekend dat de absolute meerderheid van de stemmers (61,5 %) NEE stemde. Interessant is nog steeds dat de achterban van de NEE-partijen vrijwel in zijn geheel NEE stemde. Maar daarnaast vooral ook: bij de PvdA 60% NEE, bij D'66 en GL 45% NEE, bij VVD en CDA 20% NEE. Zijn alle NEE-stemmers dus niet meer serieus te nemen populisten? Dan geldt dat dus ook voor alle NEE-stemmers in de partijen die officieel tot het VOOR-kamp behoorden. Overigens schijnt de NEE-meerderheid in alle denkbare kringen van de bevolking te vinden geweest te zijn. Tegen deze achtergrond kun je wellicht zeggen dat het niet willen luisteren naar EU-kritiek bij de komende EU-verkiezingen toch echt een niet luisteren naar de bevolking is. Ook al weten we natuurlijk niet, hoe men nu zou stemmen bij een dergelijk referendum.

'De mensen'
Je kunt ook zeggen 'het volk'. In zoverre dat dat woord zit in zowel 'demo-'cratie als in 'popul-'isme. Maar de term populisme is, zoals bekend vooral in verband gebracht met populistisch rechts genoemde clubs als de PVV en de FvD. Daar zit de slogan 'eigen volk eerst' ergens in de mentale gelederen verankerd. Het is echter ook zo, dat, wanneer je een kritische houding inneemt ten opzichte van het huidige Europa (essentieel hier: het 'huidige' Europa) wordt je uitgemaakt voor populist en dan hebben we het natuurlijk over de SP. Of wel heersende Europa-fiel denkenden weten eigenlijk niet goed waar deze Europa-kritische partij wel te plaatsen, want ze zijn immers tegen Europa, zo is de redenering? Graag wordt bij deze Europese verkiezingen dan het SP-propaganda-filmpje over Hans Brusselmans naar voren gehaald als aanduiding daarvoor. Het zou echter wel eens kunnen zijn dat we bij de SP nu juist wel te maken hebben met een poging om te luisteren naar het volk, zoals in het jarenlange bezuinigingen op allerlei manieren in de kou gezet wordt en zich dat ook zo voelt. Dat filmpje is een poging om deze mensen te bereiken. Nu kan je niettemin misschien wel wat kritische opmerkingen over dat filmpje maken.
Maar al weken gaat het hier al verder nergens anders meer over tav. de SP en haar kritische (niet anti-!) Europa-houding. De SP wordt in de hoek van het populisme geduwd en als met populisme dezer dagen bedoeld wordt 'rechts-'populisme wordt de SP dus in dié hoek geduwd. Een ander populisme bestaat in de ogen van Europa-onkritische partijen en opiniemakers niet. Ik denk wel eens: waarom zou de SP niet 'links-' populistisch kunnen en mogen zijn? Nee, dat bestaat niet volgens het heersende denken, want de SP probeert hooguit gebruik te maken van mensen die nu soms geen ander perspectief meer zien dan die rechtse clubs. Die zeggen immers dat ze nu juist voor hén aan de bak gaan, die zich niet gehoord voelen. Ellende is alleen wel dat die clubs het vooral zéggen, maar dóen door in de kamer sociaal te stemmen...ho maar. Daar zijn hier en daar staatjes over te vinden. Ook de Nationaal-Socialistische Partij van Hitler heette niet voor niets 'socialistisch'. Zo kon net gedaan worden alsof ze voor de gewone mensen op kwamen. Zo konden ze verlosser-achtige trekken verstrekken voor mensen die zelf geen raad meer wisten.

De SP
Vanuit mijn positie als partijloze kijk ik naar de SP als een club die als enige principieel een op versterking van de democratie gericht alternatief vormt ten opzichte van de Europa-fielen die misschien soms Europa wel wat socialer wensen, maar zich niet principieel keren tegen de ondemocratische en bureaucratische lijn die er heerst en die bovendien heel veel geld opslokt. Dat geld komt inderdaad wel weer eens van de gewone mensen die in de praktijk toch al weinig te makken hebben en al heel wat banken bijvoorbeeld overeind hebben gehouden.
In de inleiding op het verkiezingsprogramma van de SP lezen we onder anderen het volgende: 'De strijd lijkt (bij deze verkiezingen) te gaan tussen Eurofielen die alleen maar meer macht aan Brussel willen geven en nationalisten die de Europese samenwerking de rug willen toekeren en grensoverschrijdende problemen niet willen aanpakken. Deze tegengestelde visies op Europa zijn allebei even dom en een gevaar voor de vrede, veiligheid en vooruitgang waar de EU ooit voor is opgericht...wij keren onze rug niet naar de Europese samenwerking...maar willen een samenwerking waarin de belangen van mensen, dieren en ons milieu weer voorop staan.' Er worden in het programma allerlei concrete punten genoemd waar het de SP dan om gaat. Maar veel essentiëler vind ik wat ze in de inleiding zeggen. Ze doorbreken heersend denken van rechts, gedeeltelijk links aan de ene kant en het rechts-extreme denken aan de andere kant. Dat is voor mij het interessantste en dat geeft mij het idee dat er in ieder geval één partij is waar ik me in kan vinden.

Hierover schrijven voel ik ook als zinvol, omdat hier genoemde zaken moeilijk in een oneliner verwoord kunnen worden en mensen met wie ik in gesprek ben me in een kort gesprek niet altijd begrijpen. Je hoort immers voortdurend niet anders dan het denken in termen van het huidige Europa of je bent tegen Europa, omdat je dat denken niet volgt, maar toch echt niets met rechtse stemmen van doen heb. Integendeel. Niet de SP maakt extreem-rechts groot - dat wordt van tijd tot tijd gezegd - maar juist het Europafile denken doet dat. Nog erger ook door geen afstand te nemen van de neoliberale bezuinigingspolitiek die gewone mensen klein maakt. Daar ligt de basis voor anti-politieke benaderingen onder de mensen. Ofwel door extreem rechts te kiezen ofwel door helemaal niet te gaan stemmen.

Han Dijk.

Bezoek aan mijn kinderwereld.

Eind vijftiger jaren. Ik ben aan het tollen op de weg, aan de kop van het Kerkelaantje. Na het avondeten nog even. Het is mooi, een beetje loom weer. In de groene weide aan de overkant van de gewone weg en het slootje dat er ligt staan de zwart witte Friese koeien van van der Ley. Na vieren hebben ze die gemolken aan de elektrische machine. Als kind kon ik ook al soms van die in mezelf teruggetrokken, een beetje slaperige momenten hebben. Van die momenten waarop je zomaar iets begint te denken. Het heeft helemaal niets soms met het heden te maken. Deze keer is dat ook zo. Ineens sta ik te denken aan de tijd dat ik naar de grote school zal gaan. Hoe zal dat zijn? Waar zal dat zijn? Ergens anders dan in dit rustige dorpje Terkaple in Friesland in ieder geval. Daarom ook zo moeilijk concreet voor te stellen. Tegelijk is het een vraag natuurlijk naar 'wie zal ik dan zijn?'. Ik, dat jongetje dat hier staat te tollen?

Wel bijzonder eigenlijk dat ik dit moment nog zo voor ogen heb, na al die bijna zestig jaren leven waarin zoveel andere dingen gebeurd zijn en indrukken achter zijn gebleven.

Terkaple, tussen Joure en Terherne. Gisteren was ik er weer eens. Ik moest voorgaan in de plaatselijke kerk. Een lief kappelletje. Gebouwd in 1845. Op een plek waar eeuwen lang al een kapel stond. Ernaast een pastorie uit rond 1870. Een statig huis met luiken voor de ramen beneden. Een eerste verdieping onder de pannen en een plat zinken dak. Een prachtige walnotenboom tegenover het keukenraam. Bomen, bosjes en struiken. In september werden mijn zus en ik een zaterdag aan het werk gezet om samen met mijn ouders de appels, peren en pruimen te oogsten. De pruimen verwerkte mijn moeder in wek-flessen.
Tegenwoordig is dit huis in privé handen. De nieuwe pastorie staat in de grote achtertuin. Wij woonden dus in die oude pastorie. De plek waar ik ben opgegroeid, de eerste stappen in mijn leven zette. Een boerenwereld ook. Koeien om me heen. In de winter op bezoek in warme en stinkende stallen. In de zomer helpen ze te verplaatsen naar een ander weiland. De geur van gemaaid en nog droog hooi. Veel water. Een sloot naast het huis waar ik met mijn vader zat te vissen. Iets verder weg, maar op loopafstand het Sneekermeer en de Terkaplester Poelen. Vanuit het slaapkamerraam van mijn ouders, aan de achterkant van het huis, kon je op een zomeravond de lage zompige oe-klank van de roerdomp horen aan de rietrijke oevers van de Poelen. Op zondag een rondje naar het Sneekermeer lopen en de vele zeilschepen zien en soms dat ze een wedstrijd hadden. Het Skûtsje silen in augustus bijvoorbeeld.

Gisteren was ik er dus weer eens. Na lange jaren een ontmoeting met de mensen die daar nog wonen, nog leven en soms apart gekomen waren, omdat ze er niet meer wonen of ook niet zo vaak de kerk (meer) bezoeken. Nog voor de dienst komt er een naar voren lopen met uitgestoken hand: 'Ken je me nog?' Nou, nee dus. Het blijkt Siebe te zijn, mijn achter-buurjongetje met wie ik veel speelde. Hij was veel jonger en kleiner dan ik, was mijn herinnering. Hij blijkt maar een jaar jonger te zijn. Voor oudere mensen was er door mijn aanwezigheid vermoedelijk de prettige herinnering aan de maandagavondclub die mijn ouders organiseerden voor jongeren van 18 tot en met 25 jaar. Avonden met inhoud, spel en weekenden elders heen. Sommigen vonden elkaar. Het hele dorp was zo ongeveer Hervormd. Dus de hele dorpsjeugd van die dagen was bij elkaar op zulke bijeenkomsten. Dat wil zeggen uit de drie dorpjes die een soort gemeenschap vormen: Terkaple, Akmarijp en Goïngarijp. Het koffiedrinken na de dienst was een prettige gelegenheid  om verschillende mensen te spreken. Trouwens mede naar aanleiding van het feit dat mijn zus Désiréé mijn boekjes - *zie onder - aan het verkopen was en de mensen naar mij toestuurde om een handtekening te halen. Boekjes die redelijk grif aftrek vonden. Er liep er zelfs een met vier naar huis, want zijn zussen moesten er toch ook één hebben. Verschillende mensen hadden een fotootje uit die tijd meegenomen. Een enkeling zelfs een heel fotoalbum. Een bijeenkomst met mensen die (minstens) een stuk van hun leven delen. Wat mij betreft mijn kindertijd samen met de mensen toen. In deze zin was het geen gewone kerkdienst. Een samen-zijn van mensen over de grenzen van de tijd heen. Een beleving van het over elkaar schuiven van hoe het toen was en hoe het nu is. Een heel leven ertussen.

Toen ik dit verhaal aan een vriendin vertelde, kwam ze aanzetten met een boek van Hella Haasse, getiteld 'Het dieptelood van de herinnering'. Ik ben niet van plan via dit verhaal een diep filosofisch denken over het fenomeen herinnering op gang te brengen. Een enkele gedachte die zij verbindt aan haar reflecteren op herinneringen uit haar eigen leven is echter interessant. Wat hier boven geschreven is voelt wel aan als iets bijzonders. Dus een stapje verder gaan in de reflectie is wellicht toch aardig. Hella Haasse schrijft: 'Wanneer ik het dieptelood van de herinnering neerlaat, wat peil ik dan? De werkelijkheid van een voorbije periode, een uur, een ogenblik uit het verleden? Geloof ik dat wat ik neerschrijf de waarheid is en niets dan de waarheid?' Zij wil meer zicht krijgen op wat waarheid is. Dat streef ik hier niet na. Ook is dit verhaal niet een gewild ophalen van herinneringen. Wel de vraag wat er eigenlijk gewoon gebeurde in de ervaringen van afgelopen zondag. Te merken was dat we in onze  herinnering terecht gekomen waren. Bijzonder om die gezamenlijkheid te ervaren. We delen per slot een deel leven samen. Voor mij mijn kindertijd. Daarom betrokkenheid op elkaar, eenheid.

Han Dijk.

Dit verhaal had zo in mijn boek kunnen staan. In 'Op de grens tussen twee werelden', een verhalenbundel. Te verkrijgen via Uitg. Artnik, Deventer (www.artnik.nl) á eur. 15,- Op vrijdagavond 15 december zal er een verhalen/muziek performance zijn in de Fermerie, Muggeplein, Deventer. Ik verhaal en Singer/songwriter Gerben Kroeze van Dear Ellinor en gastzangeres Machteld zingen en musiceren erom heen. Toegang eur. 5,00 en incl. buffet voor eur. 14,00.

Individu en gemeenschap - samenleving in constructie.

Mensen zien vaak geen verband tussen hun persoonlijke, individuele leven en de samenleving waar ze deel van uit maken. Steeds weer loop ik hier tegen aan in mijn werk, in het heersende denken om me heen.
Nog twee jaar, dan mag ik met pensioen (emeritaat zeggen we dan in predikantenkring). De datum staat vast vanaf wanneer ik AOW krijg uitbetaald. Een toch wat gekke aanduiding eigenlijk van wat best een belangrijk moment is: einde van beroepsmatig leven. In mijn geval is dat sinds 2005 een halftime functie in de kerk. Maar daarnaast ook ben ik voor de andere helft van de tijd schrijvend werkzaam. Dat blijf ik verder doen. Allerlei vragen komen op ten aanzien van bijvoorbeeld hoe ik zal wonen en waar. Door mijn wonen en werken op twee plaatsen - Amsterdam en Deventer - zal de keuze hier nog niet gemakkelijk vallen. Of ik blijf in Amsterdam wonen of verplaats me helemaal naar Deventer. Op deze plek en op dit moment ga ik daar verder niet op in.
Hier is een terugblik aan de orde op waar ik vanuit mijn levens- en maatschappijvisie sterk tegen aan gelopen ben en hoe het daar nu mee gesteld is. Dit is ook het vlak waarop een belangrijke lijn in mijn lopende onderzoeks-  en boekproject zich afspeelt: 'De zending van de kerk in de buurt, in een globaliserende samenleving'. Dat is altijd een soort participerende en heen en weer gaande activiteit geweest. In mijn onderzoek denk ik na over wat ik in mijn werkpraktijk als voorganger in een gemeente tegen kom en omgekeerd levert mijn onderzoek vaak woorden en kijkwijzen op die ik in mijn werk kan gebruiken.

Los van de samenleving
In de kerk worden mensen vaak enkel als individuen aangesproken, in theologie en prediking. Het lijkt wel alsof de God van de Bijbel enkel tot individuen en hun individuele leven spreekt. Men krijgt dan de indruk: ik kom enkel als individuele mens voor. In welke historische en sociale samenhang iemand staat schijnt daarbij onbelangrijk of wordt zelfs helemaal niet gezien als iets dat er is. Individu en samenleving staan volstrekt los van elkaar en in die sfeer heeft ook de God van de Bijbel niets met die samenleving te maken. Voor mij is altijd belangrijk geweest om die samenhang aan te geven en te bezien hoe de samenleving zich overigens ook ontwikkelt, met de mensen daarbinnen. Mensen worden zo uiteindelijk niet echt serieus genomen, zonder dat dat overigens betekent dat het helemaal niet over individuen zou moeten gaan.
Dit ligt niet enkel in de kerk zo, ook al krijgt het daar een eigen dimensie door te spreken van God als enkel de individu aansprekend en van geloven als iets dat enkel door individuen gedaan wordt. In de hele samenleving en in het heersende denken worden mensen, als ze al aangesproken worden, als individuen aangesproken of gezien. In de meer extreme gevallen wordt ten aanzien van de armoede van individuele mensen in heersende kringen nog wel eens gedacht 'eigen schuld dikke bult'. Dat hier sprake is van een politiek beleid waar mensen arm mee gehouden worden (steeds weer nieuwe bezuinigingen over zich heen krijgen) is niet een benadering die je dan hoort. Wat er dan gebeurt is dat mensen hun situatie niet begrijpen, geen instrumenten aangereikt krijgen om dat te gáán doen dan wel minstens daartoe te worden gestimuleerd om die te vinden. Klassenanalyse of meer algemeen sociologische analyse van groepen in de samenleving wordt vandaag de dag zo ongeveer als iets uit de oude doos bekeken.

Constructie van de samenleving

Op een heel eigen manier komen we de vraag naar de verhouding tussen individu en samenleving tegen in het heersende denken dat we met neoliberalisme kunnen aanduiden. Naar individuen toe kunnen we de benadering hier vinden die ik al aanduidde dat bijvoorbeeld armoede onder mensen in feite gezien wordt als 'eigen schuld dikke bult'. We komen het ook op een andere manier tegen. 'De mensen moeten niet zoveel klagen'. Tenslotte is er de centrale gedachte dat je mensen in hun 'eigen kracht' moet zetten. Men bedoelt dan niet dat je mensen moet leren hun benauwenissen economisch/ politiek te vertalen in belangen en in strijd voeren voor die belangen samen met anderen.

Men bedoelt dan iets anders. Het begrip participatiesamenleving of verwante termen duiken dan op. Nu is er helemaal niets tegen om mensen wat actiever te maken en een deel van hun verantwoordelijkheid voor de samenleving te laten oppakken. Maar het is veelal het verkooppraatje voor het doorvoeren van bezuinigingen op kwetsbare mensen en sectoren. Waar je vrijwilligers voor hebt, hoef je immers geen betaalde krachten meer in te zetten. Mensen in hun eigen kracht zetten bedoelt hen van de bank te halen en de straat op te sturen, vooral in zorg en welzijnswerk. Als mantelzorger of als bestuurder van een speeltuinvereniging of wat al niet. Zo wordt een nieuwe maatschappij geconstrueerd, maar in feite gereconstrueerd. Niet dat er niets was dat de naam zorgmaatschappij kon dragen. Er wordt iets anders geconstrueerd. Er vindt dus een re-constructie plaats. Een andere zorgmaatschappij of afbraak van de oude zonder dat er iets verantwoords voor in de plaats komt.

Wat te doen?
Nu kun je op je achterste gaan zitten met de armen over elkaar en de dingen laten gebeuren, zoals ze gebeuren. Juist op dit punt ben ik met anderen in de buurt bezig om iets te ontwikkelen wat wellicht lijn kan geven aan het opkomen tegen de ontwikkeling richting afbraak van de zorgsamenleving. Dit iets bestaat uit een soort cursus om beter te snappen wat er bezig is te gebeuren. Om de dingen in een samenhang te gaan zien. Om te kijken of we met kritische gevoelens en gedachten iets kunnen doen in de strijd die hier nodig is. We doen dit vanuit onze buurtorganisatie 'Laat het van twee kanten komen'. We nodigen voor de diverse avonden die we organiseren vrijwilligers en professionals uit en proberen tot een soort platform te komen. Op deze avonden komen deelthema's aan de orde in dit verband. Daar nodigen we mensen voor uit die op zulke punten een kritische houding innemen. Zo hadden we begin dit jaar een avond over perikelen in de thuiszorg. De organisatie Buurtzorg kwam vertellen hoe zij werken en hoe zij bepaalde zaken buiten de deur wil houden en anders en dichter bij de mensen wil werken. Zonder managers en tijdschrijverij via de computer, met de bedoeling om samen met de mensen tot een werkplan te komen. Zij maken duidelijk dat dingen anders kunnen en dat dat inspirerend kan zijn. In de voorbereidingsgroep ('Samenleving in constructie') zitten mensen die een kritisch gevoel hebben met betrekking tot wat bezig is te gebeuren op het vlak van de zorgstaat. Wat mij betreft is het samenhang brengende begrip 'Neoliberalisme'. Mensen hoeven dat niet perse ook te vinden, maar ik heb de vrijheid om dat wel zo te zien en me daarover zo uit te spreken. Er zijn vast meer modellen van het uiten van weerstand te vinden dan Buurtzorg, maar daar hebben we het hier verder niet over.

Atheïstisch spreken van God 
Heel lang al is voor mij in theorie en handelen belangrijk geweest om dit uit elkaar halen van individu en samenleving te bestrijden en anderen ertoe te bewegen het op een voor hen nieuwe wijze te gaan zien. Als theoloog en christen heb ik geleerd om deze kwestie in verbinding te brengen met wat God volgens de Bijbel tot Mozes zegt, wanneer hij hem roept om terug te gaan naar Egypte en leiding te gaan geven aan de uittocht van zijn volk dat daar in slavernij en benauwdheid verkeert. We horen daarover in Exodus 3.  We horen daar dat God hem duidelijk probeert te maken dat hij de ellende en het gejammer van zijn volk heeft gezien respectievelijk gehoord. In termen van Romeinen 8 waar Paulus zegt: 'wij weten dat de hele schepping nog altijd zucht en lijdt als in barensweeën'. Hier is het ook dat we Marx horen zeggen dat de 'religie de zucht is van de in benauwenis verkerende creatuur...' (in: 'Religie is opium van het volk'). Het kan maar zo zijn dat hier Marx' Joodse afkomst en dus het opgegroeid zijn met Tenach (de Joodse bijbel, door christenen ook wel Oude Testament genoemd) doorwerkt. Maar dit terzijde. We horen tenslotte in Exodus dat God zélf (althans zo werd dat door de bijbelschrijver ervaren) zich zelf duidelijk maakt als degene die het gezucht van de creatuur hoort en hen wil bevrijden.
In dit verband valt ook te horen dat in de Tien Woorden het eerste Woord is dat het volk geen andere goden moet dienen dan deze God. De God 'die uit het diensthuis en Egypte bevrijdde' staat er dan ook als motivatie. De andere goden zijn onderdrukkers en meer maatschappelijk uitgedrukt de machten die mensen tot slaaf maken. In het Nieuwe Testament horen we dan van Mammon en Moloch, respectievelijk geld en geweld. Gods' bevrijdende werk samen met Mozes en het volk, in het geval van Exodus, is de strijd tegen concreet die twee goden. Daarin beleef ik het maatschappelijke en praktische atheïsme van die God uit de Bijbel. Nu kunnen we nog een hele boom opzetten over de verschillende atheïsmen die er zijn onder mensen. Dat doe ik niet hier, want dat is een heel aparte discussie. Belangrijkste is hier het aanduiden van de maatschappelijke betekenis van de God van de bijbel en hoe het hier gaat om een praktijk met het oog op concrete mensen die echter in benauwenis verkeren en waarom dan. Hier is een centrale plek in de bijbel waar God dus zo en hier te ontdekken valt, als je hem wilt vinden. Hier is van God op een atheïstische manier gesproken.

Han Dijk