Europa van de mensen.
Rond eind mei en begin juni 2005 zat ik samen met mijn studievrienden-groep in een huisje aan de voet van de Lemelerberg in Overijssel. Het was mooi weer. Tegen de avond kon je reeën aan de rand van het bos zien rondkijken. Tussen de studiebedrijven door liepen we graag een ommetje de 'berg' op. Zo ook op 1 juni. Nu zouden we naar Lemele lopen. De vrienden zouden me begeleiden om aldaar in de ruimte van de plaatselijke kerk te gaan stemmen in het Nationaal Referendum voor of tegen de Europese grondwet die in Maastricht in concept was aangenomen door de centrale bestuurderen van Europa. Dat ik er alles van wist kon ik niet zeggen en het interesseerde me eerlijk gezegd ook niet bijster. Wel duidelijk was dat het de bedoeling was om een groter deel van de soevereiniteit van de EU-landen over te dragen op Europa. Mijn 'paranimfen' Harry en Chris hadden hun vriendinnen gemachtigd om te gaan stemmen voor hen. Een JA-stem overigens. Maar ze waren van harte bereid om mij te begeleiden bij mijn stembusgang. De moeite van de toch wel vrij lange wandeling had ik er graag voor over. Ik had het gevoel: 'nu kan ik me eindelijk eens uitspreken over Europa'.
Dat was nog nooit fundamenteel en principieel gebeurd. Nu kon ik dat decennialange gezeur over Europa eindelijk eens met mijn NEE verbinden. Gezeur...vooral van al diegenen aan partijen en opinieleiders die verschrikkelijk onkritisch waren over van alles en nog wat aan EU-zaken en vooral niet zagen of wilden zien dat een democratie als dat waar in Europa sprake van was niet van het volk en de kwetsbare mensen en sectoren uit ging, maar van het grootkapitaal en de banken. Die bepaalden in feite via een commissie van machtige heren en een enkele dame wat er gebeurde. Zolang daar geen fundamentele kritiek op kon komen kon Europa voor mij worst wezen. Heerlijk dat ik nu eens NEE kon zeggen.
Referendum 2005
Interessant om te zien hoe de uitslag van dat Referendum eruit zag, nu we aan de vooravond van Europese verkiezingen staan en als we luisteren naar wat hier en daar zo al gezegd wordt. Wat er wederom aan kritische geluiden wordt weggeduwd in een bos waar je niet in moet willen terecht komen. Zo is het gevoelen dat overgebracht wordt.
CDA, PvdA. D'66, VVD en Groen Links pleitten voor een verder gaan met de Europese integratie. Ook het NEE-kamp was behoorlijk divers: SP, LPF, Groep Wilders en Christenunie. Verzet tegen een verlies aan soevereiniteit van de natiestaat aan een ondemocratische en bureaucratische 'Europese superstaat'. Daarnaast was de SP gekant tegen het in het verdrag opnemen van de Europese interne markt oftewel een grondwettelijke verankering van het systeem van de vrije markteconomie.
Wellicht is nog bekend dat de absolute meerderheid van de stemmers (61,5 %) NEE stemde. Interessant is nog steeds dat de achterban van de NEE-partijen vrijwel in zijn geheel NEE stemde. Maar daarnaast vooral ook: bij de PvdA 60% NEE, bij D'66 en GL 45% NEE, bij VVD en CDA 20% NEE. Zijn alle NEE-stemmers dus niet meer serieus te nemen populisten? Dan geldt dat dus ook voor alle NEE-stemmers in de partijen die officieel tot het VOOR-kamp behoorden. Overigens schijnt de NEE-meerderheid in alle denkbare kringen van de bevolking te vinden geweest te zijn. Tegen deze achtergrond kun je wellicht zeggen dat het niet willen luisteren naar EU-kritiek bij de komende EU-verkiezingen toch echt een niet luisteren naar de bevolking is. Ook al weten we natuurlijk niet, hoe men nu zou stemmen bij een dergelijk referendum.
'De mensen'
Je kunt ook zeggen 'het volk'. In zoverre dat dat woord zit in zowel 'demo-'cratie als in 'popul-'isme. Maar de term populisme is, zoals bekend vooral in verband gebracht met populistisch rechts genoemde clubs als de PVV en de FvD. Daar zit de slogan 'eigen volk eerst' ergens in de mentale gelederen verankerd. Het is echter ook zo, dat, wanneer je een kritische houding inneemt ten opzichte van het huidige Europa (essentieel hier: het 'huidige' Europa) wordt je uitgemaakt voor populist en dan hebben we het natuurlijk over de SP. Of wel heersende Europa-fiel denkenden weten eigenlijk niet goed waar deze Europa-kritische partij wel te plaatsen, want ze zijn immers tegen Europa, zo is de redenering? Graag wordt bij deze Europese verkiezingen dan het SP-propaganda-filmpje over Hans Brusselmans naar voren gehaald als aanduiding daarvoor. Het zou echter wel eens kunnen zijn dat we bij de SP nu juist wel te maken hebben met een poging om te luisteren naar het volk, zoals in het jarenlange bezuinigingen op allerlei manieren in de kou gezet wordt en zich dat ook zo voelt. Dat filmpje is een poging om deze mensen te bereiken. Nu kan je niettemin misschien wel wat kritische opmerkingen over dat filmpje maken.
Maar al weken gaat het hier al verder nergens anders meer over tav. de SP en haar kritische (niet anti-!) Europa-houding. De SP wordt in de hoek van het populisme geduwd en als met populisme dezer dagen bedoeld wordt 'rechts-'populisme wordt de SP dus in dié hoek geduwd. Een ander populisme bestaat in de ogen van Europa-onkritische partijen en opiniemakers niet. Ik denk wel eens: waarom zou de SP niet 'links-' populistisch kunnen en mogen zijn? Nee, dat bestaat niet volgens het heersende denken, want de SP probeert hooguit gebruik te maken van mensen die nu soms geen ander perspectief meer zien dan die rechtse clubs. Die zeggen immers dat ze nu juist voor hén aan de bak gaan, die zich niet gehoord voelen. Ellende is alleen wel dat die clubs het vooral zéggen, maar dóen door in de kamer sociaal te stemmen...ho maar. Daar zijn hier en daar staatjes over te vinden. Ook de Nationaal-Socialistische Partij van Hitler heette niet voor niets 'socialistisch'. Zo kon net gedaan worden alsof ze voor de gewone mensen op kwamen. Zo konden ze verlosser-achtige trekken verstrekken voor mensen die zelf geen raad meer wisten.
De SP
Vanuit mijn positie als partijloze kijk ik naar de SP als een club die als enige principieel een op versterking van de democratie gericht alternatief vormt ten opzichte van de Europa-fielen die misschien soms Europa wel wat socialer wensen, maar zich niet principieel keren tegen de ondemocratische en bureaucratische lijn die er heerst en die bovendien heel veel geld opslokt. Dat geld komt inderdaad wel weer eens van de gewone mensen die in de praktijk toch al weinig te makken hebben en al heel wat banken bijvoorbeeld overeind hebben gehouden.
In de inleiding op het verkiezingsprogramma van de SP lezen we onder anderen het volgende: 'De strijd lijkt (bij deze verkiezingen) te gaan tussen Eurofielen die alleen maar meer macht aan Brussel willen geven en nationalisten die de Europese samenwerking de rug willen toekeren en grensoverschrijdende problemen niet willen aanpakken. Deze tegengestelde visies op Europa zijn allebei even dom en een gevaar voor de vrede, veiligheid en vooruitgang waar de EU ooit voor is opgericht...wij keren onze rug niet naar de Europese samenwerking...maar willen een samenwerking waarin de belangen van mensen, dieren en ons milieu weer voorop staan.' Er worden in het programma allerlei concrete punten genoemd waar het de SP dan om gaat. Maar veel essentiëler vind ik wat ze in de inleiding zeggen. Ze doorbreken heersend denken van rechts, gedeeltelijk links aan de ene kant en het rechts-extreme denken aan de andere kant. Dat is voor mij het interessantste en dat geeft mij het idee dat er in ieder geval één partij is waar ik me in kan vinden.
Hierover schrijven voel ik ook als zinvol, omdat hier genoemde zaken moeilijk in een oneliner verwoord kunnen worden en mensen met wie ik in gesprek ben me in een kort gesprek niet altijd begrijpen. Je hoort immers voortdurend niet anders dan het denken in termen van het huidige Europa of je bent tegen Europa, omdat je dat denken niet volgt, maar toch echt niets met rechtse stemmen van doen heb. Integendeel. Niet de SP maakt extreem-rechts groot - dat wordt van tijd tot tijd gezegd - maar juist het Europafile denken doet dat. Nog erger ook door geen afstand te nemen van de neoliberale bezuinigingspolitiek die gewone mensen klein maakt. Daar ligt de basis voor anti-politieke benaderingen onder de mensen. Ofwel door extreem rechts te kiezen ofwel door helemaal niet te gaan stemmen.
Han Dijk.
