Op 1 november vorig jaar kreeg ik de sleutel van mijn nieuwe, permanente woning in Deventer. In het Noordenbergkwartier, een wijk die onderdeel uitmaakt van het centrum van deze stad. In een prettig, gerenoveerd huis. Ik woonde al eerder part-time in een appartement aan de rand van deze buurt. Nu er midden in. In februari 2015 verscheen een boek met intrigerende informatie over de felle strijd die hier tweede helft zeventiger jaren en begin tachtiger jaren van de vorige eeuw gewoed heeft om de weliswaar verkrotte wijk te behouden. Een wijk waarvan in een tv-programma te horen valt dat de keuze voor Deventer en zijn brug om de film 'A bridge too far' op te nemen in zomer/herfst 1976: 'Ook het Noordenbergkwartier is een unieke plaats. Deze vervallen wijk geeft dertig jaar na de oorlog nog het aanzicht alsof er net gisteren een tankslag heeft gewoed.' Het boek heet 'Handel dapper'. Een term die verwijst naar wat de bevolking deed en naar de aanduiding op de zijkant van de toren van de Grote Kerk die naar de buurt gekeerd is - 'Fortis Age'. Er werd door de oorspronkelijke bevolking samen met geïnteresseerde buitenstaanders, zoals de kabelomroep Deventer en jonge architecten, dapper gehandeld.
Met bewondering en sterk geboeid las ik dit boek. Was die strijd er niet dan had ik hier waarschijnlijk niet gewoond. Men wilde de zaak compleet afbreken en er heel wat anders van maken. Een nieuw politiebureau en andere instellingen zouden bijvoorbeeld aan het centrale Muggeplein worden neergezet. Het politiebureau is er gekomen en is inmiddels al weer enkele jaren geleden afgebroken en verplaatst naar elders in de stad. Een verspilling van geld was dat. Weliswaar werd een deel afgebroken, omdat de verkrotting soms heel erg was. De buurt kreeg het echter voor elkaar dat men een groot deel van de oorspronkelijke bebouwing ging renoveren. De straten hebben dezelfde wonderlijke bochten behouden. Evenzo gebeurde dat met de vaak heel mooie huizen van zeer uiteenlopende aard. Daarnaast is een deel van passende nieuwbouw voorzien met huizen die betaalbaar zouden zijn. Dat was een van de eisen. Inmiddels heeft de woningbouwcorporatie Rentree volgens het neoliberale denken van tegenwoordig verschillende huizen verkocht, nadat oorspronkelijke bewoners eruit waren. Verhuisd of overleden.
Kerkelijke betrokkenheid
Als een van de betrokkenen van buitenaf valt in het boek hier en daar te lezen dat de sociaal bewogen dominee Buning daartoe behoorde en dat er maatschappijkritische kerkdiensten werden georganiseerd met medewerking van de Kabelomroep Deventer. Veel meer stond er niet. Maar mij interesseerde die dimensie van het actiegebeuren speciaal. Ik ben emerituspredikant. In Amsterdam werkte ik tevens als coördinator van het kerk&buurtwerk STIMULANS. Geïnteresseerd dus in wat met de buurt aan de hand is en op welke manieren kerken kunnen werken in een gewone buurt tussen en samen met de gewone mensen van allerlei slag die er wonen. Dankzij onderzoek in het gemeentearchief een paar straten verderop heb ik achterhaald wat er meer te zeggen valt over de kerkelijke betrokkenheid toen.
In buurtkrant 'de Noordenberger' valt te lezen dat vanuit de NH Kerk ds. Buning is toegevoegd aan het net (in winter 1976) opgerichte actiecomité. Kerk en dominee kozen de zijde van het comité 'vanwege de bewogenheid met het onrecht dat de bewoners zowel als de stad is aangedaan', zo valt te lezen. In de Deventer Kerkbode van 18 januari 1976 vinden we:
'Wonen dient vooraf te gaan aan bouwen. Het dient het bouwplan te bepalen.In plaats van een majestueus Babylon dient de stad de ongeborgenheid op te heffen. Projecten van stadsontwikkeling mogen niet enkel rationalistisch zijn en wonen in de weg staan. Door dit te zeggen protesteren wij tegen projectmaatschappijen en particuliere profiteurs die wel zo te werk gaan. Essentieel: de stad kan niet van blijvende aard zijn, als niet het handelen van mensen in de stad kwaliteit heeft. In de stad van morgen mogen mensen tot hun recht komen.'
Met deze gedachten ging het kerkelijke werkteam Binnenstad het gesprek aan met het comité Noordenbergkwartier. Dominee Buning memoreert in het verslag van dit gesprek in de Kerkbode met vreugde de gevonden overeenstemming op basis van 'wonen boven bouwen'. Staande de vergadering ging het werkteam in op het verzoek van het comité om actief mee te gaan doen. 'Omdat we van mening zijn dat de kerk niet terzijde kan blijven, als het gaat om de belangen en interessen van mensen in de binnenstad', zo schrijft Buning.
Maatschappijkritische kerkdiensten
Over hoe de kerk actief meedeed valt niet veel te vinden. Misschien vooral actief meedenken in het comité. Activiteiten van geheel eigen aard zijn terug te vinden in wat in het boek 'maatschappijkritische kerkdiensten' wordt genoemd. In de 'Noordenberger' valt onder de term 'themadiensten' te lezen waar die diensten na Pasen 1976 over gaan: Binnenstad Deventer bewoonbaar (over het Noordenbergkwartier en samen met de Kabelomroep Deventer); Werk en bedrijvigheid in de stad (industriepastoraat); Herbergzaamheid in de stad (Doopsgezinde inbreng); Speelruimte voor kinderen in de stad; De kwaliteit die mensen zelf willen inbrengen in de stad; een en ander feestelijk afgesloten met een zingende stoet van mensen door de stad heen (Lutherse bijdrage). Buning geeft in de Kerkbode aan dat de vragen van kerk-zijn in de stad een nadenken vanuit een andere aanpak van het theologische begrippenapparaat noodzakelijk maken.
Interessant zou zijn om mensen die deze diensten meemaakten te horen over hoe ze het vonden. Ook wat er in die diensten nu precies gebeurde wat ze anders maakten. In de evaluatie in de Kerkbode en in kerkenraadsnotulen van die tijd valt wel te lezen dat de vormgeving anders was dan gewoonlijk. Dit gaf de doorsnee kerkgangers kennelijk soms een wat vreemd gevoel. Mensen die verder in de stad leefden en betrokken waren bij dit type thema's voelden zich wel op hun plaats. Hoe de Kabelomroep Deventer meedeed, zou ik graag achterhalen. Deze omroep was op allerlei manieren betrokken bij de communicatie over de acties in de stad. Ds. Buning loofde in de Kerkbode hun bijdrage.
Graag woon ik in Deventer, maar zeker ook in deze buurt. Verschillende oorspronkelijke bewoners die de acties mee vorm gegeven hebben, zullen er niet meer wonen danwel niet meer leven. Daarvoor is het ook al weer een tijd geleden. Toch is de buurtbetrokkenheid van huidige bewoners ook diegenen die er sindsdien bij kwamen nog steeds best groot. Het is een buurt met karakter. Net draait de overbuurvrouw terugkomend van het boodschappen doen zich nog even extra om en zwaait me een goede dag toe.
Han Dijk.
'Handel Dapper' is nog te verkrijgen in de buurt en vast ook wel via uitgeverij Oostenwind, Amsterdam. Het ISBN-nummer is: 978-94-91481-06-2
De landelijk bekende journalisten Nico Haasbroek, Ton van Dijk, Han van der Horst en Jutta Chorus hebben uitstekend materiaal afgeleverd. Door hun bijdragen is het net, alsof het allemaal nog maar net gebeurd is. Zo levendig is het geschreven. Jutta Chorus heeft de acties in deze buurt en de verhoudingen tot andere instellingen beschreven in vergelijking met acties elders in het land. Onder anderen in Groningen rond de aardbevingskwestie.
